21 grudnia, Adwent

Grupa docelowa: Dorośli Rodzaj nauki: Homilia Tagi: 21 grudnia, Adwent, Adwentowe oczekiwania, Córa Syjońska, Jerozolima, Łk 1, Maryja i Elżbieta, Ps 33, So 3, Syjon, Wzgórza Jerozolimy

PDF Druk

HOMILIA 1

1. Jerozolima jest zbudowana na wielu wzgórzach. Jednym z nich jest Syjon. Nie jest wzgórzem dominującym, raczej niższym, otoczonym wyższymi.

2. Znaczenie Syjonu bierze się z tego, że była na nim twierdza. Zdobył ją Dawid, Salomon zbudował obok świątynię. Odtąd twierdza Syjon, dawna twierdza Kananejczyków, stała się synonimem całej Jerozolimy.

3. TU Bóg okazywał swoja łaskę, TU byłe Jego dom i tron, TU było miejsce Jego obecności.

4. W tekstach poetyckich Syjon, a potem cała Jerozolima, staje się wybranką Boga Jahwe, Jego umiłowaną Małżonką.

5. ALE po zburzeniu miasta i świątyni w 586 roku jak mówić o obecności Boga na Syjonie? Teologia obecności się zmienia, następuje uwewnętrznienie obecności: los Syjonu to los jednostkowy, fundamenty – symbol Bożego wsparcia.

6. Z czasem góra Syjon staje się obrazem losu wspólnoty wierzących.

7. Do nas mówi Sofoniasz: „Pan jest pośród ciebie” – we wnętrzu Kościoła, pode sercem Maryi. Z Nią właśnie w adwentowym czasie „dusza nasza oczekuje Pana”.

Radonie, 21 grudnia 2022, So 3,8-14; Ps 33; Łk 1,39-45

HOMILIA 2

1. Śmieszkujemy sobie czasami, że skoro Maryja poszła z pośpiechem w góry, to św. Józef – Jej mąż – miał na nazwisko Pośpiech!

2. To akurat byłoby miłe, ponieważ to słowo ma głębsze znaczenie: w NT oznacza gorliwość wierzących oraz żarliwe zatroskanie o kogoś.

3. Elżbieta była na pewno dobrze zaopiekowana. Miała wokół rodzinę i sąsiadów. Zatem pośpiech Maryi jest wyrazem pragnienia, aby na własne oczy zobaczyć, przekonać się, że Bóg wszedł również w historię życia Elżbiety.

4. Razem z Maryją i Elżbietą wielbimy Ciebie, Boże, hojny w łaskę i miłosierdzie. W Tobie raduje się nasze serce, ufamy Twojemu świętemu imieniu!

Radonie, 21 grudnia 2023, So 3,8-14; Ps 33; Łk 1,39-45

LEKTURA DODATKOWA

Nie tylko historia Jerozolimy, ale i jej topografia jest fascynująca. To kombinacja wzgórz i dolin, o których tak często wspominają teksty biblijne. Jerozolima tradycyjnie leży na siedmiu wzgórzach, ale trudno jest dziś zliczyć ich nazwy. Najważniejszym wzgórzem jest Moria, zwana również wzgórzem świątynnym. Zgodnie z tradycją żydowską to tam Abraham miał ofiarować Izaaka Bogu. A propos tej ofiary, jeden z qumrańskich apokryficznych tekstów do Księgi Rodzaju (The Genesis Apokryphon Scroll) tłumaczy ją za pomocą prologu do Księgi Hioba. Według niego to sam diabeł miał nakłonić Abrahama do złożenia w ofierze swego syna Izaaka, ocalonego później przez Boga. Ale wróćmy do naszego wzgórza. Dokładnie w tym miejscu Salomon zbudował pierwszą świątynię. Dziś znajdują się tam meczety, z tym najważniejszym Meczetem Skały, który stał się niemal symbolem miasta, a przynajmniej wiodącym motywem większości pocztówek. W kierunku południowym od tego wzgórza schodziło w dół Miasto Dawida, które było pierwszą zamieszkałą osadą. Jutro idziemy je zobaczyć, więc dziś nic więcej o nim nie piszę. Kolejne wzgórze znajdowało się w południowo-zachodniej części, tak zwanym mieście górnym (lub zachodnim), w którym obecnie przebywam. Dziś tylko połowa z tego terenu znajduje się wewnątrz murów miasta. Była nazwana Nowy Syjonem. Dzięki temu, że jest najwyższym punktem miasta, rozciąga się z niej widok na prawie całe miasto. (A propos syjonu – nazwa ta odnosi się do wielu miejsc). Na północ od wzgórza świątynnego znajdują się również dwa inne: Betesda oraz Antonia. Interesujący jest również przebieg dolin. Od strony wschodniej miasto okalane jest przez dolinę Cedronu, a od południowo zachodniej przez dolinę Hinnom (zwana również Gehenną). Przez samo miasto przebiega kilka dolin. Jedna z nich, zwana Tyropeon, oddziela wzgórze świątynne od Nowego Syjonu, biegnie od Bramy Damasceńskiej do zachodniej ściany świątyni. Są i mniejsze doliny, jedna z nich to dolina Świętej Anny, która oddziela Betesdę od twierdzy Antonia. Takie ukształtowanie terenu sprawia, że przemierzając miasto nieustannie się wchodzi i schodzi.

Jerozolima nie miała wielkiego znaczenia strategicznego. To, że wyrosło tu miasto jest pewną zagadką. Tereny, które dziś nazywamy Izraelem, Palestyną czy Judą nie posiadały żadnych wielkich rzek, jak Mezopotamia i Egipt. I to właśnie imperia zrodzone na urodzajnych ziemiach nad Tygrysem i Eufratem ścierały się z Egiptem o dominację nad tym terenami, które były wąskim przesmykiem dla szlaków handlowych. W tym kontekście różnych zewnętrznych zagrożeń bardzo ciekawie rysuje się również historia murów miejskich. Wspomniane Miasto Dawida było pierwszą obwarowaną częścią. Następnie Salomon poszerzył miasto na północ budując świątynię. Po inwazji asyryjskiej na Państwo Północne (Izrael) miasto zostało powiększone w kierunku zachodnim i tam został wybudowany kolejny mur. Po powrocie z niewoli babilońskiej Izraelici wrócili do formy miasta z czasów Salomona. Wtedy też król Ezechiasz dokonał odbudowy (a raczej rozbudowy) murów, które domknęły miasto od zachodu. Następnym etapem były budowy za czasów Machabeuszy. Natomiast w czasach Jezusa Herod wzmocnił mury trzema wieżami od strony południowo zachodniej oraz fortecą Antonia, która strzegła porządku przy świątyni. Rzymianie zburzyli mury miasta w II wieku po Chrystusie. Dlaczego badanie murów jest tak ważne? Między innymi dlatego, że znając ich przebieg możemy posunąć się o krok do przodu w ustalaniu autentyczności miejsc, w którym doszło do wydarzeń biblijnych. Przykładowo grób Jezusa miał znajdować się poza murami miasta. Dziś wiemy, że drugi mur przebiegał tak, że obecna Bazylika Grobu Pańskiego znajdowałaby się poza nim, co zwiększa prawdopodobieństwo autentyczności miejsca przy znanej nam ciągłości kultu tego miejsca. Mury były budowane i później. I dziś budowane są w mieście mury, ale już nie otaczające Stare Miasto, a rozdzielające Izrael od Zachodniego Brzegu Jordanu. Nigdy się więc nie wie czy się jest na zewnątrz czy wewnątrz murów.

Biblia nie została napisana przez historyków dla historyków, ani dla archeologów czy jakichkolwiek innych naukowców. Niektóre teksty mogą być jedynie inwencją literacką o wojnach i królestwach. Jednak nie jest to ten typ literatury, który znamy czytając Władcę Pierścieni. Dziś oddaje się pierwsze miejsce teologii w odczytywaniu tekstów biblijnych, choć jej historie są zagnieżdżone w konkretnym miejscach i czasie i bez przeszkód mogą służyć w badaniu historii. Biblia nie jest jednak kroniką historii w naszym rozumienia, ale wielką „epopeją” (używając tego terminu z ostrożnością) o interwencji Boga w historię Izraela. I dokładnie ta cecha Pism jest fenomenem wśród starożytnej literatury. Przedmiotem wiary Izraela są wydarzenia historyczne. A dokładniej mówiąc ich interpretacja. Nie zmienia to jednak faktu, że punktem wyjścia jest historia. Pozostałe ludy budowały świat mitów, który był paralelny do naszego i niewiele miał wspólnego z historią ludzi. Warto tu dodać, że we współczesnych komentarzach popularnonaukowych oraz w codziennym dyskursie nadużywa się słowa „mit” w odniesieniu do tekstów biblijnych. Biblia jest pełna różnych gatunków literackich, ale nie ma w niej mitów. Natomiast Izrael wyznając wiarę w Boga jedynego nie może tego uczynić inaczej jak opowiadając swoją własną historię.

(Zainspirowany wykładami z prof. G. Paximadi oraz prof. D. Bahat. Zainspirowany, to znaczy, że powyższe teksty nie są wiernymi notatkami z wykładów, ale poszerzone również o inne materiały, w tym J. Murphy-O’Connor, The Holy Land. An Oxford Archeological Guide, oraz własne przemyślenia i wiedzę zdobytą w przeszłości).

Źródło tekstu: jezuici.pl

«Chaîre kecharitomene, ho Kyrios meta sou», “Raduj się (dosłownie), pełna łaski: Pan jest z Tobą (Łk 1, 28). To są słowa, jakimi zwraca się Archanioł Gabriel do Maryi – według ewangelisty Łukasza. Na pierwszy rzut oka słowo chaîre, “bądź pozdrowiona”, wydaje się być zwyczajnym pozdrowieniem stosowanym w środowisku greckim. Jednak jeśli to słowo odczytujemy na tle tradycji biblijnej, nabiera ono o wiele głębszego znaczenia. Słowo to występuje cztery razy w greckiej wersji Starego Testamentu, zawsze jako zwiastun radości z przyjścia Mesjasza (cfr So 3,14; Jl 2,21; Zc 9,9; Lam 4,21).

Pozdrowienie anioła skierowane do Maryi jest więc zaproszeniem do radości, do głębokiej radości, zwiastującej koniec smutku, jaki panuje na świecie stającym wobec ograniczeń życia, cierpienia, śmierci, złośliwości, ciemności zła, które zdają się zaciemniać Bożą dobroć. Od tego pozdrowienia zaczyna się Ewangelia, Dobra Nowina.

Dlaczego Maryja zaproszona jest, aby się rozradować? Odpowiedź znajduje się w drugiej części pozdrowienia: bo „Pan jest z Tobą!” Również tutaj, aby dobrze zrozumieć sens tego wyrażenia odwołamy się do ST. W Księdze Sofoniasza znajdziemy takie słowa: „Wyśpiewuj, Córo Syjońska! … Król Izraela, Pan, jest pośród ciebie, … Pan, twój Bóg jest pośród ciebie, Mocarz – On zbawi (3,14-17).

W tych słowach jest podwójna obietnica złożona Izraelowi, Córze Syjońskiej: Bóg przyjdzie jako zbawiciel i zamieszka pośród swego ludu, w łonie Córy Syjonu. W dialogu anioła z Maryją spełnia się dokładnie ta obietnica: Maryja utożsamiona jest z narodem poślubionym przez Boga, jawi się Ona naprawdę w swej osobie jako Córa Syjońska; w Niej spełnia się oczekiwanie na ostateczne przyjście Boga. W Niej zamieszkuje żywy Bóg.

W pozdrowieniu anioła Maryja nazwana jest “pełną łaski”. W języku greckim słowo „łaska”, charis, ma ten sam korzeń lingwistyczny, co słowo „radość”. W tym wyrażeniu jasne staje się źródło radości Maryi: Jej radość rodzi się z łaski, z komunii z Bogiem, z życiodajnej łączności z Nim, z bycia mieszkaniem Ducha Świętego, całkowicie jest uformowana przez działanie Boga. Maryja jest stworzeniem, które w sposób niepowtarzalny otwarło drzwi swemu Stwórcy; siebie złożyła w Jego ręce, bez żadnych ograniczeń. Ona żyje całkowicie relacją i w relacji z Panem. Jest to postawa słuchania, uważna na przyjmowanie znaków Boga w wędrówce swego ludu; jest Ona włączona w historię wiary i nadziei na spełnienie się Bożych obietnic. I to stanowi treść Jej istnienia. W wolności poddaje się otrzymanemu słowu, woli Bożej – w posłuszeństwie wiary.

Ewangelista Łukasz opowiada historię Maryi posługując się subtelnym paralelizmem do historii Abrahama. Tak jak wielki Patriarcha był ojcem wierzących, ponieważ odpowiedział na wezwanie Boga, aby opuścić ziemię, którą zamieszkiwał oraz swoje zabezpieczenia, i aby rozpocząć podróż do krainy nieznanej i będącej jego tylko na mocy boskiej obietnicy, tak Maryja powierza się w całkowitym zaufaniu słowu, jakie zwiastuje Jej posłaniec Boga i staje się wzorem i matką wszystkich wierzących.

Chciałbym podkreślić jeszcze jeden ważny aspekt: otwarcie duszy na Boga i na Jego działanie w wierze obejmuje również element ciemności. Relacja między istotą ludzką a Bogiem nie usuwa dystansu między Stwórcą i stworzeniem, nie eliminuje go – jak to stwierdza Apostoł Paweł wobec głębi Bożej mądrości: „Jakże niezbadane są Jego wyroki i nie do wyśledzenia Jego drogi!” (Rz 11, 33). Ale właśnie On, który jak Maryja, otwarty jest całkowicie na Boga, przyjmuje Jego wolę, nawet jeśli jest ona tajemnicza, nawet jeśli często nie zgadza się z jego wolą i jest mieczem, który przeszywa duszę, jak proroczo mówi starzec Symeon do Maryi, w chwili przedstawienia Jezusa w Świątyni (por. Łk 2,35). Droga wiary Abrahama ma w sobie moment radości z daru syna Izaaka, ale także czas ciemności, kiedy musi wejść na górę Moria, aby dokonać absurdalnego gestu: Bóg poprosił go, aby ofiarował syna, którego niedawno mu dał. Na górze, anioł mówi do niego: „Nie podnoś ręki na chłopca i nie czyń mu nic złego! Teraz poznałem, że boisz się Boga, bo nie odmówiłeś Mi nawet twego jedynego syna„ (Rdz 22,12). Pełne zaufanie Abrahama do Boga, który jest wierny swym obietnicom, nie załamuje się nawet wtedy, gdy Jego słowo jest tajemnicze i trudne do przyjęcia.

Taka jest również Maryja, jej wiara przeżywa radość zwiastowania, ale także przechodzi przez ciemność ukrzyżowania Syna, aby dotrzeć ostatecznie do światła Zmartwychwstania.

Nie inaczej jest z naszą drogą wiary: każdego z nas spotykają chwile światła, ale każdy z nas przechodzi również chwile, kiedy Bóg wydaje się być nieobecny, jego milczenie ciąży w naszych sercach, a jego wola nie odpowiada naszej woli, nie zgadza się z tym, czego byśmy chcieli. Jednak im bardziej otwieramy się na Boga, im bardziej przyjmujemy dar wiary i w Nim składamy całą naszą ufność – tak jak Abraham i Maryja – tym bardziej On uzdalnia nas swoją obecnością, do przeżywania każdej życiowej sytuacji w pokoju i w pewności, że On jest wierny i kocha. Oznacza to jednak wyjście z siebie i pozostawienie swoich planów, aby Słowo Boże mogło być lampą, która kieruje naszymi myślami i czynami.

Chciałbym zatrzymać się jeszcze na jednym aspekcie, który wynurza się z opowiadań o Dzieciństwie Jezusa zapisanych przez świętego Łukasza. Maryja i Józef niosą syna do Jerozolimy, do Świątyni, aby przedstawić go Panu i poświęcić jak nakazuje prawo Mojżeszowe: «Każdy pierworodny syn będzie poświęcony Panu» (por. Łk 2,22-24). Ten gest Świętej Rodziny z Nazaretu nabywa jeszcze głębszego znaczenia jeśli odczytamy go w świetle ewangelicznej nauki dwunastoletniego Jezusa, który po trzech dniach szukania, zostaje znaleziony w Świątyni pośród dyskutujących nauczycieli. Na słowa Maryi i Józefa, pełne zmartwienia: „Synu, dlaczego nam to zrobiłeś? Twój ojciec i ja, pełni bólu, szukaliśmy ciebie”», pada tajemnicza odpowiedź Jezusa: «Dlaczego Mnie szukaliście? Czy nie wiedzieliście , że muszę być w tym, co jest mego Ojca?» (Łk 2,48-49). Maryja musi odnowić głębię wiary, którą powiedziała «tak» w Zwiastowaniu; musi przyjąć, że pierwszeństwo ma prawdziwy i właściwy Ojciec Jezusa; musi umieć zostawić wolność Synowi, którego zrodziła, aby mógł On wypełnić Swoją misję. I «tak» Maryi na wolę Bożą, w posłuszeństwie wiary, powtarza się poprzez całe jej życie, aż do chwili najtrudniejszej, tej u stóp Krzyża.

Wobec tego wszystkiego, możemy zapytać się, jak Maryja mogła kroczyć tą drogę obok swojego Syna z wiarą tak mocną, także w ciemnościach nie tracąc pełnego zaufania w działanie Boże? U podstaw jest pewna postawa, którą Maryja przyjmuje odnośnie tego, co dzieje się w jej życiu. W Zwiastowaniu zmieszała się słuchając słów anioła – jest to strach, który człowiek doświadcza, kiedy jest poruszony bliskością Bożą -, ale nie jest to postawa kogoś, kto się boi, że Bóg może czegoś żądać. Maryja zastanawia się, pyta o znaczenie takiego pozdrowienia (por. Łk 1,29). Grecki termin używany w Ewangelii, aby zdefiniować “riflettere – rozważać”, “dielogizeto”, odwołuje się do rdzenia słowa “dialog”. To znaczy, że Maria wchodzi w intymny dialog ze Słowem Bożym, które Jej zostało zwiastowane, nie rozważa je powierzchownie, ale zatrzymuje się nad nim, pozwala mu przeniknąć swój umysł i serce, aby zrozumieć to, co Pan chce od niej – sens zwiastowania. Inny sygnał wewnętrznej postawy Maryi wobec działania Bożego, znajdujemy – zawsze w Ewangelii świętego Łukasza – w chwili narodzenia Jezusa, po adorację pasterzy. Stwierdza się, że Maria «zachowywała wszystkie te słowa i rozważała je w swoim sercu» (Łk 2,19); możemy powiedzieć, że Ona “przechowywała razem”, “przedkładała razem” w swoim sercu wszystkie wydarzenia, które były Jej udziałem; umieszczała każdy pojedynczy element, każde słowo, każdy fakt w głębi jestestwa i konfrontowała wszystko, zachowywała, uznając, że wszystko pochodzi z Woli Bożej. Maria nie zatrzymuje się na pierwszym powierzchownym zrozumieniu tego, co dzieje się w Jej życiu, ale umie patrzeć w głębię, pozwala interpelować się przez wydarzenia, przerabia je, rozróżnia i nabywa to zrozumienie, które tylko wiara może zagwarantować. To głęboka pokora posłusznej wiary Maryi, pozwala na przyjęcie w sobie również tego, czego nie rozumie w działaniu Boga, pozostawiając, aby Bóg otworzył Jej umysł i serce. «Szczęśliwa jest ta, która uwierzyła, że wypełnią się słowa powiedziane jej przez Pana» (Łk 1,45), zawoła krewna Elżbieta. To właśnie ze względu na Jej wiarę wszystkie pokolenia będą nazywać Ją błogosławioną.

Drodzy przyjaciele, uroczystość Narodzenia Pańskiego, którą wkrótce będziemy świętować, zaprasza nas do życia tą samą pokorą i posłuszeństwem wiary. Sława Boża nie objawia się w triumfie i w mocy króla, nie błyszczy w słynnym mieście, w wystawnym pałacu, ale zamieszkuje w łonie Dziewicy, okazuje się w ubóstwie dziecka. Wszechmoc Boża, także w naszym życiu, działa z siłą, często milczącą, siłą prawdy i miłości. Wiara mówi nam, zatem, że bezbronna moc tego Dziecka na koniec zwycięży zgiełk mocy świata.

Benedykt XVI, źródło tekstu: radiomaryja.pl

Jerozolima (hebr. Yěrûšālaîm, arab. Al-Quds) – miasto w Palestynie i Izraelu, stolica (według prawa izraelskiego, nieuznawana de iure przez większość państw ONZ) Izraela, położona w Judei, na wielu wzgórzach, m.in. Moria, Ofel, Syjon, Skopus (hebr. Hacofim), Herzla, Górze Oliwnej (833 m). Żyje tu 748 tys. mieszkańców (2008) na powierzchni 109 km kw, głównie Żydzi i Arabowie. Część zachodnia miasta, zwana Zachodnią Jerozolimą lub Nowym Miastem, należy do Izraela, wschodnia – wraz ze Starym Miastem, nazywana Wschodnią Jerozolimą, znajduje się od 1967 r. pod okupacją Izraela (w 1980 r. Kneset uchwalił prawo zasadnicze, uznające niepodzielność Jerozolimy jako stolicy Izraela). Prawnomiędzynarodowy status miasta nie został dotąd uregulowany.

Jerozolima jest najświętszym miejscem i głównym ośrodkiem kultu religijnego wyznawców judaizmu i chrześcijan. Od jej zdobycia przez Arabów – także trzecim pod względem ważności (po Mekce i Medynie) świętym miejscem islamu, celem milionowych pielgrzymek, także wielkim ośrodkiem turystycznym. Obszarem największej koncentracji obiektów kultu tych trzech religii jest Stare Miasto. Na wzgórzu Moria mieści się pl. Świątyni ze Świętą. Skałą, najstarszym obiektem kultu żydowskiego i muzułmańskiego, gdzie według tradycji religijnej znajdowały się ołtarz całopaleń Abrahama i miejsce wniebowzięcia Mahometa. Tu została zbudowana świątynia Salomona, na której miejscu wzniesiono meczet Kubbat as-Sachra o charakterystycznej złotej kopule.

Nad południową częścią pl. Świątyni góruje meczet Al-Aksa, w jego zachodniej części znajduje się Mur Zachodni, słynna żydowska Ściana Płaczu. Największymi sanktuariami chrześcijan są: Bazylika Grobu Świętego na wzgórzu Golgota oraz Via Dolorosa, Wieczernik na górze Syjon (mieszczą się tu także sanktuaria żydowskie i muzułmańskie) i poza murami Starego Miasta, Góra Oliwna z Sanktuarium Wniebowstąpienia. We Wschodniej Jerozolimie funkcjonuje wiele instytucji kościelnych, m.in. Delegatura Apostolska, Patriarchat Łaciński, Kustodia Ziemi Świętej, której podlegają klasztory franciszkańskie na Bliskim Wschodzie, działają tu także liczne zgromadzenia zakonne obrządku łacińskiego, również wspólnoty obrządku wschodniego, w tym Greckokatolicki Wikariat Patriarchalny Jerozolimy, Wikariaty Patriarchalne: Syryjskokatolicki, Chaldejski, Maronicki, Ormiański, ponadto biskupstwo anglikańskie; mają tu siedzibę Naczelny Rabinat i Wielki Mufti.

W Nowym Mieście są skupione głównie instytucje państwowe Izraela: parlament (Kneset), rząd, z wyjątkiem Ministerstwa Obrony, urząd prezydenta, a także konsulaty (większość ambasad mieści się w Tel Awiwie-Jaffie) i administracja Okręgu Jerozolimy; ma tu siedzibę Światowa Organizacja Syjonistyczna.

Głównymi źródłami utrzymania mieszkańców Jerozolimy są praca w administracji, handlu, instytucjach naukowych, posługa religijna oraz obsługa pielgrzymów i turystów. Oprócz wielu zakładów rzemieślniczych rozwinął się przemysł obuwniczy, tekstylny, odzieżowy, meblarski, także chemiczny i farmaceutyczny. Świetnie prosperują małe zakłady jubilerskie, w tym szlifiernie diamentów, wytwórnie pamiątek i dewocjonaliów, oficyny wydawnicze i drukarnie. Na północno-zachodnich obrzeżach zlokalizowano zakłady nowoczesnego przemysłu informatycznego i elektronicznego. Miasto jest dużym ośrodkiem naukowo-kulturalnym, skupiającym wiele szkół wyższych, w tym Uniwersytet Hebrajski (założony w 1918 r., inauguracja odbyła się w 1925 r.), Szkoła Artystyczna Becalel, Akademia Muzyczna Rubina, kolegia nauczycielskie i Seminarium Armeńskie, oraz biblioteki: Żydowską Bibliotekę Narodową (2,5 mln woluminów, największa w kraju) z bogatą kolekcją studiów orientalnych, bibliotekę Yad Vashem, archiwum państwowe, Centralne Archiwum Syjonistyczne, bibliotekę Knesetu.

W Jerozolimie funkcjonują liczne muzea, m.in. Muzeum Izraela (otwarte w 1965 r.) – najważniejszy zespół muzealny w kraju, obejmujący zbiory malarstwa europejskiego XVIII–XX w., zabytki archeologiczne, etnograficzne, rzemiosła artystycznego oraz dotyczące historii Żydów, a także Sanktuarium Księgi, gdzie są eksponowane zwoje znalezione w 1947 r. w jaskiniach Kumran nad Morzem Martwym, oraz Ogród Rzeźb z pracami m.in. Henry’ego Moore’a, Auguste’a Rodina; Muzeum Rockefellera (założone w 1927 r., zabytki archeologiczne z terenów Orientu, obejmujące okres od epoki kamienia do XVIII w.); Muzeum Sztuki Islamskiej; Muzeum Sztuki Żydów Włoskich z synagogą z XVIII w. w całości przeniesioną z Włoch; Ogród Archeologiczny Ofel; Muzeum Historii Holocaustu. W ogrodzie zoologicznym zgromadzono wszystkie zwierzęta wspomniane w Biblii.

Niedostatek dróg, przy stale powiększającej się liczbie prywatnych samochodów, stwarza duże trudności komunikacyjne w mieście. Transport publiczny w obu częściach Jerozolimy zapewniają prywatne przedsiębiorstwa autobusowe, taksówki (szerut) łączą miasto z wszystkimi większymi miastami Izraela, stara linia kolejowa – z Tel Awiwem-Jaffą i Hajfą na północy oraz z Beer Szewą na południu. Na północnych obrzeżach znajduje się lotnisko krajowe. Po 1948 r. w zachodniej części miasta wybudowano nowoczesną sieć wodociągów, po 1967 r. przyłączono do niej Wschodnią Jerozolimę, bez Starego Miasta, do którego woda jest doprowadzana antycznym akweduktem o długości 6 km, stale wymagającym remontów.

Granice miasta, określone w 1967 r., przebiegają od lotniska na północy, dochodzą prawie do Betlejem na południu, prowadzą wzdłuż grzbietów gór Skopus i Góry Oliwnej na wschodzie oraz wzgórzem Herzla na zachodzie. Stare Miasto, otoczone murem obronnym oraz głębokimi dolinami: Ben Hinnom od zachodu i południa, Cedronu od wschodu, skupia na powierzchni 1 km kw ponad 20 tys. mieszkańców. Prowadzi do niego osiem bram: Jafy, Damasceńska, Heroda, Lwia (Świętego Szczepana), Gnojna (Owcza), Syjońska, Nowa i Złota (obecnie zamurowana). Miejscem centralnym jest pl. Świątyni, pozostała część miasta wewnątrz murów dzieli się na cztery dzielnice: Ormiańską, Chrześcijańską, Muzułmańską i Żydowską. Jedynie Dzielnica Ormiańska zachowała do dzisiaj pierwotne granice, które dla pozostałych nigdy nie zostały ściśle wyznaczone. Zajmuje ona niewielki obszar w południowo-zachodniej części Starego Miasta, a wszystkie budynki (szkoły, biblioteki, domy mieszkalne) otacza wysoki mur wewnętrzny. Dzielnica Muzułmańska, o powierzchni ok. 30 ha w północno-wschodniej części Starego Miasta, ma orientalny charakter, z labiryntem wąskich uliczek i licznymi bazarami; budynki są na ogół stare i zapuszczone, wiele popada w ruinę. W tej dzielnicy znajduje się Dom Polski (schronisko dla pielgrzymów i turystów). Dzielnica Żydowska, położona na południowym wschodzie, przed 1948 r. była bardzo przeludniona i zaniedbana. W latach 1948–1967 (okres administracji jordańskiej) wyludniła się całkowicie, a większość budowli uległa dewastacji. Obecnie wyróżnia się ze względu na rozmach prowadzonych po 1967 r. prac budowlanych i renowacyjnych. Ulice są stosunkowo szerokie, nowe domy otrzymały elewacje z żółtego piaskowca, a odpowiednikiem bazarów jest tu ciąg eleganckich i drogich sklepów. Dzielnicę Chrześcijańską (ok. 20 ha) w północno-zachodniej części Starego Miasta zamieszkuje ponad 5 tys. osób, wyznawców różnych Kościołów. Monumentalne świątynie (np. niemiecki kościół Najświętszego Zbawiciela), hospicja (rosyjskie hospicjum Aleksandra) i domy mieszkalne są zgrupowane wokół Bazyliki Grobu Świętego. Na północ od murów, za Bramą Damasceńską, rozciąga się zwarta, arabska dzielnica handlu, biur podróży, hoteli, restauracji, kantorów wymiany walut, także domów mieszkalnych, należąca do Wschodniej Jerozolimy. Budowa na jej obszarze nowych osiedli żydowskich (np. Har Homa) jest zarzewiem stałego konfliktu arabsko-żydowskiego. Za murami Starego Miasta już od 1860 r. rozwijało się osadnictwo, początkowo wzdłuż dróg wjazdowych. Małe osiedla rozrastały się, tworząc późniejsze Nowe Miasto, charakteryzujące się nowocześniejszą zabudową w otoczeniu parków i ogrodów oraz szerokimi ulicami. Większość budynków publicznych jest niewysoka (do ośmiu pięter), domy mieszkalne nie mają więcej niż cztery piętra; nowsze nawiązują stylem architektonicznym do wcześniejszych. W latach 90. XX w. wybudowano, mimo silnych sprzeciwów społecznych, wysokokondygnacyjne hotele na zachodnich obrzeżach miasta, gmachy urzędów w centrum. Główną arterią komunikacyjną Nowego Miasta jest ul. Jaffo, przy której mieszczą się liczne banki, sklepy, kawiarnie. W pobliżu, przy ul. Dżordż Ha-Melech, wzniesiono gmach Wielkiego Rabinatu i synagogę Jeszurum. W dzielnicach Rehavia i Komemiyut znajdują się teatry, biblioteki, muzea, oficjalna rezydencja premiera Izraela i siedziba Knesetu, a na zachód od Knesetu – jeden z ośrodków Uniwersytetu Hebrajskiego. W południowo-zachodniej części Nowego Miasta mieści się Yad Vashem z Aleją Sprawiedliwych, gdzie posadzono ponad 5,5 tys. drzew, z których znaczna część upamiętnia pomoc Żydom, świadczoną przez ludność polską w czasie Holokaustu. Odmienną dzielnicą Nowego Miasta jest Mea Szearim (Sto bram), zamieszkana przez ultraortodoksyjnych Żydów ze środkowej i wschodniej Europy, skupiająca liczne szkoły talmudyczne, łaźnie rytualne i synagogi. Inne znane dzielnice Nowego Miasta to Buchara oraz Mahane Jehuda (Obóz Judy), słynąca z wielkiego bazaru owocowo-warzywnego, ponadto Dzielnica Rosyjska (powstała na terenach zakupionych w 1860 r. przez Cerkiew) z wielką katedrą i wieloma domami pielgrzymkowymi, wybudowanymi przed I wojną światową. Obszar położony na wschód i południe od Wschodniej Jerozolimy: góra Skopus i Góra Oliwna, oddzielona doliną Cedronu od murów Starego Miasta, nie zalicza się do żadnej z dwóch wydzielonych części miasta (Jerozolimy Wschodniej i Jerozolimy Zachodniej).

Lato w mieście jest gorące, ze średnią temperaturą w lipcu–sierpniu 24°C (maksymalnie przekracza 33°C), i suche, a zimy są stosunkowo chłodne (średnia temperatura w styczniu to 10°C, minimalna do –4°C) i deszczowe; średni opad roczny wynosi ok. 490 mm, 2–3 razy w roku może padać śnieg. Wiosną i jesienią wieje ze wschodu silny, bardzo suchy wiatr, zwany szaraw, powodujący spadek średniej wilgotności powietrza.

Izabella Łęcka, Piotr Paszkiewicz (muzea)

Historia. Jedno z najstarszych miast kananejskich (III w. p.n.e.). W XX w. p.n.e. Jerozolimę zajęli Amoryci i uczynili z niej fortecę, obejmującą również wzgórze Ofel. Był to okres panowania plemion kananejskich, zakończony na początku X w. p.n.e. zdobyciem miasta przez Dawida, który uczynił z niego stolicę religijną i polityczną swojego państwa (stąd określenie Jerozolimy jako miasta Dawidowego). Rozkwit nastąpił za rządów Salomona (budowa świątyni na wzgórzu Moria), który otoczył miasto murem, łącząc je ze świątynią. Po podziale państwa stolica Judy 586 r. p.n.e. (587?), zdobyta i zniszczona (wraz ze świątynią) przez Nabuchodonozora II. Po powrocie z niewoli babilońskiej Żydzi odbudowali świątynię (515 p.n.e.). Od 538 r. p.n.e. stolica prowincji perskiej Jehud (Juda), należącej do satrapii transeufrackiej. Po 445 r. p.n.e. odbudowano pod kierunkiem namiestnika Nehemiasza mury miasta. Po podboju Persji przez Aleksandra III Wielkiego i podziale jego państwa, Jerozolima przeszła pod władzę Ptolemeuszów, w 198 r. p.n.e. – Seleucydów. W okresie ich dominacji świątynia została poświęcona Zeusowi Olimpijskiemu (167 p.n.e.); wybuchło wtedy zwycięskie powstanie Machabeuszów. W 141 r. p.n.e. Jerozolima przekazana została Szymonowi Machabeuszowi, a w 63 r. p.n.e. zdobyta przez Pompejusza Wielkiego. W rozkwicie za panowania Heroda I Wielkiego (37–4 p.n.e., przebudowano świątynię, wzniesiono cytadelę oraz twierdzę Antonia, pałace, amfiteatr); Golgota, miejsce śmierci Jezusa, znajdowała się poza obrębem miasta. W 70 r. n.e., po krwawo stłumionym powstaniu antyrzymskim, Jerozolima została zdobyta przez Tytusa, a świątynia spalona. Następne powstanie, pod wodzą Bar Kochby (132–135), również zakończyło się klęską – Jerozolimę zburzono, a na jej miejscu postawiono rzymskie miasto Aelia Capitolina (z zakazem wstępu do niego nałożonym na Żydów, pod groźbą kary śmierci; zakaz uchylono dopiero w 333 r.). Na dziedzińcu świątyni wzniesiono posąg cesarza Hadriana, a w pobliżu Golgoty – świątynię Jowisza Kapitolińskiego. Za Konstantyna I Wielkiego Jerozolima uzyskała charakter miasta chrześcijańskiego (zburzenie świątyń pogańskich, odkrycie Kalwarii i Świętego Grobu, wybudowanie bazyliki). Od 395 r. pod władzą Bizancjum. W 614 r. opanowana została przez Persów, sanktuaria chrześcijańskie spalono, a relikwie (Krzyża) wywieziono do Persji.

W 638 r. Jerozolimę zajęli Arabowie (kalif Umar). Stała się ona ośrodkiem religijnym i gospodarczym świata muzułmańskiego – na placu świątynnym zbudowano meczet Al-Aksa, a później w centrum dziedzińca meczet Kubbat as-Sachra. W 1009 r. kalif Al-Hakim zburzył Bazylikę Grobu Świętego, co stało się jedną z przyczyn wypraw krzyżowych. W 1099 r. zdobyta przez krzyżowców, Jerozolima była stolicą Królestwa Jerozolimskiego. W 1187 r. zdobyta przez Saladyna, do 1229 r. pozostawała w rękach Ajjubidów z Egiptu, następnie pod panowaniem sułtanów mameluckich, od 1517 r. – Turków osmańskich, którzy postawili mur okalający do czasów obecnych Stare Miasto. Jerozolima straciła znaczenie polityczne i gospodarcze. Ponowny jej rozwój nastąpił w drugiej połowie XIX wieku. W 1917 r. została zajęta przez wojska brytyjskie. W latach 1922–1948 stolica brytyjskiego mandatu Palestyny.

W listopadzie 1947 r. ONZ zaleciła utworzenie z Jerozolimy strefy międzynarodowej pod kontrolą ONZ (nie wprowadzono tego w życie). Po wojnie arabsko-izraelskiej z lat 1948–1949 podzielona między Jordanię (wschodnia i północna część Nowego Miasta oraz Stare Miasto, z wyjątkiem góry Skopus) i Izrael (zachodnia i południowa część Nowego Miasta). W styczniu 1950 r. Izrael ogłosił Jerozolimę (Zachodnią) stolicą, natomiast Jordania oficjalnie zaanektowała w kwietniu 1950 r. Jerozolimę (Wschodnią). ONZ zaproponowała ponownie internacjonalizację miasta, co spotkało się ze sprzeciwem Izraela i Jordanii, wobec czego ZSRR wycofał poparcie dla tego projektu. Rezolucja ONZ z 1952 r. zaakceptowała istniejący status quo. Izraelsko-jordańskie uzgodnienia (z 1949) o wspólnej odpowiedzialności za dostęp do świętych miejsc trzech religii były ignorowane przez Jordanię, która m.in. zniszczyła żydowskie zabytki na Górze Oliwnej oraz Dzielnicę Żydowską Starego Miasta. Po wojnie izraelsko-arabskiej 1967 r. Izrael zajął całą Jerozolimę i wbrew uchwale ONZ z lipca 1967 r. rozciągnął na Wschodnią Jerozolimę swoje prawodawstwo oraz administrację, a w 1980 r. ogłosił (prawo fundamentalne, uchwalone przez Kneset) „zjednoczoną i niepodzielną Jerozolimę” stolicą państwa, siedzibą parlamentu, prezydenta i rządu (arabscy mieszkańcy miasta otrzymali możliwość uzyskania izraelskiego obywatelstwa).

Rada Bezpieczeństwa ONZ nie uznała tej decyzji, a większość państw przeniosła siedziby swoich przedstawicielstw do Tel Awiwu-Jaffy. Po 1973 r. kraje arabskie zaktywizowały działalność na rzecz obrony islamskiego charakteru Jerozolimy, powołując Komitet Jerozolimski (Al-Kuds). Status miasta (w 1995 r. liczba jego ludności wynosiła 591 tys., z czego 70,5% to Żydzi) stał się najważniejszym punktem spornym w izraelsko-palestyńskich rokowaniach pokojowych lat 90., władze Autonomii Palestyńskiej bowiem zamierzały ustanowić we Wschodniej Jerozolimie stolicę państwa palestyńskiego.

Zabytki. Większość zabytków Jerozolimy znajduje się we wschodniej części miasta. Z okresu starożytnego pochodzą grobowce skalne, m.in. tzw. grób Zachariasza (II w. p.n.e.), Absaloma (I w. p.n.e.), tzw. groby Sanhedrynu z rzeźbioną dekoracją (I w. n.e.), Cardo Maximus – zrekonstruowana główna ulica z czasów rzymskich i bizantyjskich z zachowanymi kolumnami, pozostałości akweduktu. Stare Miasto otoczone jest murami wzniesionymi w latach 1537–1540 przez sułtana Sulejmana Wspaniałego o łącznej długości ok. 4,5 km i wysokość 12–15 m, z 35 wieżami i 8 bramami, z Cytadelą (w której obecnie mieści się Muzeum Historii Jerozolimy). W obrębie Starego Miasta znajdują się święte miejsca trzech religii. Na wzgórzu Moria – pl. Świątyni (Haram asz-Szarif) ze Świętą Skałą czczoną przez chrześcijan i wyznawców judaizmu (jako miejsce ofiary Abrahama) i przez muzułmanów (jako miejsce wniebowstąpienia Mahometa). Na wzgórzu Salomon wzniósł ok. 960 r. p.n.e. wybudowaną przez Fenicjan z Tyru Pierwszą Świątynię Jerozolimską (miejsce przechowywania Arki Przymierza), wielokrotnie burzoną, odbudowywaną i rozbudowywaną (m.in. przez Heroda – Druga Świątynia Jerozolimska, początek budowy przypadł na ok. 20 r. p.n.e.), zniszczoną ostatecznie 70 r. n.e. przez Rzymian (jedyną pozostałością jest Mur Zachodni – Ściana Płaczu). Na pl. Świątyni Arabowie w latach 686–691 zbudowali meczet Kubbat as-Sachra (niesłusznie zwany też meczetem Umara); obok wznosi się meczet Al-Aksa (VIII w., stojący na miejscu wcześniejszego meczetu z VII w. przebudowanego z bizantyjskiej bazyliki z VI w.). Przez Stare Miasto biegnie Via Dolorosa (Droga Cierpienia Jezusa), której trasę ostatecznie ustalono w XVIII wieku. Znajduje się przy niej kilka stacji Drogi Krzyżowej, kościół Św. Anny (wybudowany w 1140 r., odrestaurowany w latach 1863–1877) – najbardziej charakterystyczny zabytek architektury z okresu wypraw krzyżowych, z sadzawką Betesda, i łuk Ecce Homo (część bramy triumfalnej z czasów Hadriana).

Głównym ośrodkiem kultu chrześcijańskiego jest Bazylika Grobu Świętego na wzgórzu Golgota. Pierwszą świątynię w tym miejscu (bazylikę z rotundą) wzniósł w latach 326–335 cesarz Konstantyn I Wielki. Obecna budowla powstała w okresie wypraw krzyżowych (XI–XII w., konsekrowana w 1149 r.) i była wielokrotnie przebudowywana (m.in. aedicula Grobu Chrystusa w dzisiejszej postaci – 1810, Nikolaos Komnenos), uszkodzona przez pożar (1808) i trzęsienie ziemi (1927), restaurowana po 1960 roku. Pod kościołem znajduje się grobowiec skalny. Ponadto w Dzielnicy Chrześcijańskiej funkcjonują liczne świątynie różnych wyznań chrześcijańskich, m.in. protestancki kościół Chrystusa (1840–1849), siedziba Patriarchatu Łacińskiego z kościołem Najświętszego Imienia Jezus (1859–1872), protestancki kościół Chrystusa Zbawiciela (1893–1898), cerkiew Świętego Aleksandra Newskiego (1896). W Dzielnicy Ormiańskiej kościół Świętego Jakuba Starszego (XII, XVIII w.) wybudowano na fundamentach świątyni gruzińskiej z XI wieku. W Dzielnicy Żydowskiej (zniszczonej w latach 1949–1967, następnie odbudowanej) stoją m.in. synagoga Ramban (koniec XV w.) i cztery synagogi sefardyjskie (XVIII–XIX w.). Na południe od Starego Miasta na górze Syjon znajdują się – umieszczone w jednym budynku – tzw. grób Dawida (jedno z najświętszych miejsc judaizmu) i Wieczernik (miejsce Ostatniej Wieczerzy) – późnogotycka (XIV w.) sala z mihrabem (w latach 1928–1948 budowla służyła jako meczet) oraz kościół i klasztor Zaśnięcia Marii (1898–1910). Na wschód od Starego Miasta, na Górze Oliwnej, znajdują się m.in. Kościół Wniebowstąpienia (XII w., na miejscu kościoła z IV w.), od 1198 r. stanowiący własność muzułmanów, którzy do budowli krzyżowców dodali mihrab, oraz nowsze świątynie: cerkwie Wniebowstąpienia (1870–1887) wraz z monastyrem i Świętej Marii Magdaleny (1885–1888), klasztor Pater Noster (1874), kościół Wszystkich Narodów (1919–1924) i kościół Dominus Flevit (1955). Na zachód od Starego Miasta stoi klasztor Świętego Krzyża (XI w.).

Budowle na terenie Nowego Miasta pochodzą głównie z drugiej połowy XIX i początku XX w., m.in.: sobór Trójcy Świętej (1872) wraz z założeniem pielgrzymkowym, szpital Saint Louis (1879–1896), dom gościnny Notre-Dame (1884–1904), szpital i dom gościnny Wiktorii Augusty na górze Skopus (1907–1910), szpital włoski (1910–1919, obecnie gmach Ministerstwa Edukacji), anglikańska katedra Świętego Jerzego (1895–1910). Dzielnica ultraortodoksyjnych Żydów Mea Szearim (założona w 1875 r.) stanowi przykład typowego miasteczka żydowskiego, w jakim przed II wojną światową mieszkali Żydzi we wschodniej Europie. W zachodniej części Jerozolimy znajdują się nowoczesne budowle XX-wieczne, m.in. gmach YMCA (1928–1933), hotel King David (1930), budynek Agencji Żydowskiej (1928–1936), Centralny Urząd Pocztowy (1934–1938) z malowidłami ściennymi wewnątrz (A. Ofek), gmach Knesetu (1966), synagoga w Centrum Medycznym Ha-Dasah z witrażami projektu Marca Chagalla (1962), gmach Banku Izraela (1984), ratusz (1993) oraz na górze Skopus: Uniwersytet Hebrajski (założony w 1925 r.) i hotel Hayatt Regency (1987).

Piotr Paszkiewicz (zabytki)

Bibliografia

Baldi D., W ojczyźnie Chrystusa. Przewodnik po Ziemi Świętej, Kraków–Asyż 1982.
Lombardi Ziemia L., Święta, Warszawa 1990.
O’Connor J.M., Przewodnik po Ziemi Świętej, Warszawa 1996.

Źródło tekstu: sztetl.org.pl