Między nami religiami

1. Zasady dialogu

WSTĘP

Na świecie jest wiele różnych religii. Kościół twierdzi, że każda z nich jest w jakimś stopniu prawdziwa, o ile kieruje serce człowieka ku wieczności i miłującemu Bogu – oczywiście w sposób sobie właściwy. Niezbędny jest w naszych czasach dialog między wyznawcami różnych religii. Dialog w celu wzajemnego poznania, wyrażenia szacunku, podjęcia wspólnych działań (np. w celu zachowania i pokoju). EE 57. Trzeba też zachęcać do poznawania innych religii, by móc podjąć braterski dialog z ich wyznawcami, którzy żyją w dzisiejszej Europie. Każdy dialog rządzi się pewnymi prawami i zasadami, które na początku dobrze jest ustalić, aby uniknąć niepotrzebnych nieporozumień.

AKTYWIZACJA

Praca indywidualna. Formularz – świątynia dialogu. Rysujemy na papierze fronton rzymskiej świątyni. Powinien składać się z elementów odpowiadających treściom wypisanym przez uczestników:

• fundament – dzięki czemu dialog w ogóle jest możliwy?,
• kolumny – na jakich zasadach prowadzić dialog?,
• zwieńczenie – po co prowadzić dialog między religiami?.

Czas na wykonanie zadania. Prezentacja na forum.[1] Czas na dyskusję.

PUENTA

JAK EWANGELIZOWAĆ W DIALOGU?[2]

Podjęcie przez Kościół, który jest wspólnotą wiary, dialogu ze wspólnotami ludzi wyznających inną wiarę wymaga teologicznego uzasadnienia. Jan Paweł II w encyklice „Redemptoris missio” mocno podkreśla, że „dialog międzyreligijny należy do misji ewangelizacyjnej Kościoła” (RM 55). Powtórzył w tym zdaniu przesłanie Soboru Watykańskiego II.

Podstawy

Najważniejszym teologicznym argumentem za potrzebą dialogu jest stwierdzenie, iż każda istota ludzka jako chciana, stworzona, kochana przez Boga, ma niezbywalną wartość; powołana została do życia przez jedynego Stwórcę, który pragnął jej istnienia dla niej samej. Bóg Ojciec w swojej niczym nieograniczonej miłości wyszedł i wychodzi ku człowiekowi z darem objawienia, ukazując mu realne perspektywy doczesnego oraz wiecznego życia w szczęściu i w radości.

Powszechna wola zbawcza Boga Ojca i powszechne dzieło zbawcze Chrystusa – to główne argumenty przemawiające za koniecznością angażowania się chrześcijan w dialog.

Często popełnianym błędem jest nazywanie dialogu międzyreligijnego ekumenizmem. Ekumenizm to działania zmierzające do przywrócenia jedności wszystkich uczniów Jezusa Chrystusa. Dotyczy więc relacji Kościoła katolickiego z Kościołem prawosławnym, z Kościołami protestanckimi, z Kościołem anglikańskim. Ekumenizm dotyczy innych wyznań chrześcijańskich, a nie innych religii.

Nie jest więc ekumenizmem podejmowanie przez Kościół kontaktów z islamem, judaizmem, hinduizmem, buddyzmem i innymi religiami. Inne są teologiczne podstawy ekumenizmu i dialogu miedzyreligijnego, inne są cele. Podobne bywają formy.

Zasady

Dialog zakłada konieczność zachowania wierności własnej tożsamości religijnej oraz szacunek dla tożsamości partnera. Uczestnicy dialogu winni dążyć do wzajemnego poznania się. Zaangażowanie się w dialog prowadzi do rewizji własnych poglądów, poszerzenia horyzontów i kryteriów oceniania rzeczywistości.

Dialog służy pokonywaniu trudności – zarówno o charakterze zewnętrznym (które powstały w wyniku procesów przebiegających w podzielonym, skłóconym świecie), jak i wewnętrznym (wynikających z wewnętrznego rozbicia człowieka nieufnego, niechcącego albo nieumiejącego słuchać racji drugiej strony). Prowadzący dialog nie powinni się zamykać, uciekać, ani wycofywać się w obliczu trudnych pytań i kwestii.

Aby prawdziwy dialog rzeczywiście zaistniał, muszą być spełnione co najmniej cztery warunki:

1. strony muszą się wzajemnie słuchać, a nie tylko wygłaszać monologi;
2. partnerzy dialogu muszą znać zasady swej wiary i wcielać je w życie;
3. niezbędnym warunkiem dialogu jest szczerość i autentyczność jego uczestników – nie można udawać ani pozornie przyznawać racji drugiej stronie;
4. autentyczny dialog nie może być okazją do działalności misjonarskiej.

Wybitny katolicki teolog o. Jacek Salij podkreśla, że najbardziej realny dialog odbywa się między konkretnymi ludźmi. Wsparcie instytucjonalne może mu pomóc, ale może również prowadzić do dialogów pozornych, z których nic nie wynika. Niezbędne jest natomiast wsparcie intelektualne i nieustanna refleksja nad toczącą się rozmową.

Każdy dialog wymaga minimum duchowej wspólnoty, wyrażającej się w aprobacie partnerów dla pewnych fundamentalnych wartości. Konieczna jest również wiara w sens podjętej rozmowy.

Niebagatelną kwestię stanowi powstrzymanie się w trakcie dialogu od prób manipulowania drugą stroną.

Formy

Międzyreligijny dialog przyjmuje różne formy. Najbardziej podstawową jest dialog życia, zwany też dialogiem codzienności. Polega on na życzliwym obcowaniu chrześcijan z ludźmi o innych przekonaniach w środowiskach zamieszkania, pracy, nauki. Niezbędnym elementem tej formy dialogu jest solidarność i miłosierdzie.

Ważną formą jest dialog doktrynalny, który prowadzą specjaliści i eksperci: teologowie, filozofowie, znawcy antropologii oraz kultury. Jego istotą jest poznanie i zrozumienie doktryny, najważniejszych treści każdej religii lub światopoglądu, dlatego obejmuje szeroko pojętą problematykę teologiczną, filozoficzną i antropologiczną. Dialog doktrynalny polega na wymianie poglądów, nie jest polemiką. Mimo że obejmuje nieliczny krąg uczestników, służy wzajemnemu dobru całych społeczności.

Trzecia forma to dialog dzieł. Polega on na współpracy ludzi o różnych przekonaniach lub wyznawców różnych religii na płaszczyźnie humanitarnej, społecznej, ekonomicznej i politycznej, dla wzmocnienia braterstwa. Przyjmuje na przykład postać akcji dobroczynnych, ma miejsce w edukacji, pracy wychowawczej. Celem dialogu dzieł jest obrona i promocja wartości ogólnoludzkich, w tym przede wszystkim wolności, z jej szczególną postacią – wolnością religijną. Ma uwrażliwić uczestników na wielkie problemy współczesnego świata. Ma prowadzić do stanowczej obrony praw człowieka, których źródłem jest sam Bóg.

Statystyka wielkich religii świata: Chrześcijaństwo -2010 mln wyznawców Islam – 1180 mln Hinduizm – 812 mln Buddyzm – 450 mln Judaizm – 20 mln

Dialog międzyreligijny obejmuje zawsze trzech uczestników. Pierwszym, będącym ostateczną racją zaangażowania w dialog i wzorcem dla dwóch pozostałych stron, jest sam Bóg.

Ci, którzy podejmują dialog, najpierw powinni udzielić odpowiedzi na pytanie o rozumienie tajemnicy Boga, o sens pojęcia „Bóg”. Dopiero potem winno nastąpić sprecyzowanie stanowiska w dziedzinie antropologii, czyli wizji człowieka przyjmowanej przez uczestników spotkania.

opr. mg/mg

EE 55. Jak w całej „nowej ewangelizacji”, tak również w tym, co dotyczy głoszenia Ewangelii nadziei, konieczne jest nawiązanie głębokiego, rozważnego dialogu międzyreligijnego, zwłaszcza z judaizmem i islamem.

„Rozumiany jako metoda i środek wzajemnego poznania i ubogacenia, dialog nie przeciwstawia się misji ad gentes, ale przeciwnie, jest z nią w szczególny sposób powiązany i stanowi jej wyraz”.

Przy prowadzeniu tego dialogu nie chodzi o to, by ulegać „mentalności obojętności szeroko rozpowszechnionej, niestety, także wśród chrześcijan, często zakorzenionej w niewłaściwych poglądach teologicznych i nacechowanej relatywizmem religijnym, który prowadzi do przekonania, że «jedna religia ma taką samą wartość, jak inna»”.

2. Big Brother

WSTĘP

Tytuł kolejnego punktu naszego spotkania może być mylący. Nie chodzi bowiem o popularny program w TV, ale jest to także potoczne określenia „starszego brata” w rodzeństwie.

Dla chrześcijaństwa owym „starszym bratem” jest judaizm. I tak, jak do rozwoju „młodszego brata” niezbędna jest właściwa relacja ze „starszym bratem”, podobnie i dla tożsamości chrześcijanina konieczne jest poznanie judaizmu. Poznanie, które nie polega tylko na informacjach o eksterminacji Żydów w czasie II wojny światowej czy przekonaniu, że zabili Pana Jezusa…

EE 56. Konieczne jest zatem popieranie dialogu z judaizmem, wiemy bowiem, że ma on zasadnicze znaczenie dla chrześcijańskiej samoświadomości i dla przezwyciężenia podziałów między Kościołami; trzeba doprowadzić do tego, by nadeszła nowa wiosna we wzajemnych relacjach.

AKTYWIZACJA

Praca na forum. Dyskusja nad pytaniem – dlaczego dla poznania tożsamości chrześcijańskiej ważne jest poznanie judaizmu? Co wiąże się z poznawaniem judaizmu (nadzieje, problemy, cele)?

PUENTA

EE 56. Chodzi raczej o to, by wyraźniej uświadomić sobie relację łączącą Kościół i naród żydowski oraz szczególną rolę Izraela w historii zbawienia. Jak zostało już powiedziane na Pierwszym Zgromadzeniu Specjalnym Synodu Biskupów poświęconym Europie i jak potwierdzono również na ostatnim Synodzie, trzeba uznać istnienie wspólnych korzeni chrześcijaństwa i narodu żydowskiego, wezwanego przez Boga do przymierza, które pozostaje nieodwołalne (por. Rz 11,29), ponieważ osiągnęło ostateczną pełnię w Chrystusie.

Konieczne jest zatem popieranie dialogu z judaizmem, wiemy bowiem, że ma on zasadnicze znaczenie dla chrześcijańskiej samoświadomości i dla przezwyciężenia podziałów między Kościołami; trzeba doprowadzić do tego, by nadeszła nowa wiosna we wzajemnych relacjach.

Oznacza to, że każda wspólnota kościelna – na ile okoliczności na to pozwalają – musi starać się prowadzić dialog i współpracę z wierzącymi religii żydowskiej. Prowadząc go należy „pamiętać o udziale, jaki synowie Kościoła mogli mieć w rodzeniu się i szerzeniu w ciągu dziejów postawy antysemickiej; za to należy prosić Boga o przebaczenie, na wszelki sposób popierając spotkania sprzyjające pojednaniu i przyjaźni z synami Izraela”.

W tym kontekście należy również przypomnieć, że wielu chrześcijan czasem nawet za cenę życia pomagało naszym „starszym braciom” i ich ratowało, zwłaszcza w okresach prześladowania.

Lektura – przemówienie Jana Pawła II

3. Wdzięczność islamowi

WSTĘP

Media karmią nas obrazami manifestacji muzułmańskich fanatyków, każą oglądać zniszczenia spowodowane zamachami w imię islamu i zasad religii muzułmańskiej… Niewiele jednak mówi się o tym, co nasza kultura zawdzięcza islamowi.

AKTYWIZACJA

Praca indywidualna. Metoda – malowanie. Zadanie jest następujące: każdy z uczestników maluje ilustrację na temat wybrany z poniższych, ale w tajemnicy przed innymi. Tematy ukazują to, za co możemy być wdzięczni muzułmanom, co do dzisiaj czerpiemy z ich kultury i tradycji.

• Zaangażowanie ludzi z podbitych narodów do tworzenia jednolitej kultury,
• Propozycja zwolnienia tempa życia, zwrócenia się ku wartościom ludzkim (humanizm),
• Wiara monoteistyczna, wokół której integruje się społeczeństwo,
• Przetłumaczenie dzieł starożytnych filozofów greckich,
• Rozkwit medycyny arabskiej (szpitalnictwo),
• Odkrycia geograficzne, podboje, kolonizacja,
• Rolnictwo, a zwłaszcza nawadnianie ziem,
• Rozwój kultury rolnej – uprawy roślin – przypraw (majeranek, sezam, anyż),

Czas na wykonanie zadania. Po zakończeniu pracy – odgadujemy treść ilustracji. Czas na dyskusję.

LEKTURA – tekst Ojca Jacka Salija OP

PUENTA

EE 57. Trzeba też zachęcać do poznawania innych religii, by móc podjąć braterski dialog z ich wyznawcami, którzy żyją w dzisiejszej Europie.

W szczególności ważne są poprawne relacje z islamem. Dialog ten, jak w tych latach nie raz uświadamiali to sobie Biskupi europejscy, „musi być (…) roztropnie prowadzony, z jasnym rozeznaniem możliwości i ograniczeń oraz z ufnością w zbawczy plan Boga, obejmujący wszystkie Jego dzieci”. Między innymi koniecznie trzeba pamiętać o znacznej rozbieżności między kulturą europejską, która ma głębokie korzenie chrześcijańskie, a myślą muzułmańską.

W związku z tym należy odpowiednio przygotowywać chrześcijan żyjących w codziennym kontakcie z muzułmanami, by poznali obiektywnie islam i umieli się z nim konfrontować; przygotowanie to winno objąć zwłaszcza seminarzystów, kapłanów i wszystkie osoby zaangażowane w duszpasterstwo. Jest zatem zrozumiałe, że Kościół, wzywając instytucje europejskie, by umacniały wolność religijną w Europie, równocześnie domaga się wzajemności w zapewnianiu wolności religijnej także od krajów o odmiennej tradycji religijnej, w których chrześcijanie są mniejszością.

W tym kontekście zrozumiałe jest „zaskoczenie i poczucie frustracji u (…) chrześcijan, którzy, jak na przykład w Europie, przyjmują wyznawców innych religii, umożliwiając im sprawowanie kultu, a którym zabrania się praktykowania religii chrześcijańskiej w krajach, gdzie owi wyznawcy, stanowiący większość”, uczynili ze swej religii jedyną dopuszczalną i uznawaną.

Osoba ludzka ma prawo do wolności religijnej i wszyscy, na całym świecie, „powinni być wolni od przymusu ze strony czy to jednostki, czy też grup społecznych i wszelkiej władzy ludzkiej”.

[1] Dla zabawy i z ciekawości można je porównać na przykład z zasadami negocjacji w polityce, dialogu w małżeństwie itp. Z tego porównania może wyniknąć ciekawa rozmowa.

[2] http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TE/dialog_mreligijny2.html