Ósme przykazanie dla studentów

1. Poszukiwanie istoty

WSTĘP

Kiedy pochylamy się nad nowym przykazaniem, to zawsze warto zastanowić się, gdzie tkwi jego rdzeń, jaka jest jego istota?

AKTYWIZACJA

Praca indywidualna. Formularz – „sztuka wyobraźni”.[1] Zadanie jest następujące: skoro życie, to sztuka wyobraźni, to wyobraźmy teraz sobie, co jest istotą ósmego przykazania? Jaki jest cel, który proponuje nam ono do osiągnięcia?  Do czego dojdzie zwykły, szary człowiek przestrzegając tego przykazania? Czas na wykonanie zadania. Prezentacja na forum. Czas na dyskusję.

PUENTA

KKK 2464 Ósme przykazanie zabrania fałszowania prawdy w relacjach z drugim człowiekiem. Ten przepis moralny wypływa z powołania Ludu świętego, by był świadkiem swojego Boga, który jest prawdą i chce prawdy.

Wykroczenia przeciw prawdzie – przez słowa lub czyny – wyrażają odmowę zobowiązania się do prawości moralnej; są poważną niewiernością Bogu i w tym sensie podważają podstawy Przymierza.

Żyć w prawdzie

KKK 2465 Stary Testament zaświadcza, że Bóg jest źródłem wszelkiej prawdy. Jego słowo jest prawdą. Jego prawo jest prawdą. „Jego wierność… (trwa) z pokolenia na pokolenie” (Ps 119, 90). ponieważ Bóg jest „prawdomówny” (Rz 3, 4), członkowie Jego Ludu są wezwani do życia w prawdzie.

 KKK 2466 W Jezusie Chrystusie Boża prawda objawiła się w pełni. „Pełen łaski i prawdy” (J 1, 14), jest On „światłością świata” (J 8,12), jest Prawdą. „Kto w (Niego) wierzy, nie pozostaje w ciemności” (J 12, 46). Uczeń Jezusa „trwa w Jego nauce”, by poznać „prawdę, która wyzwala” (J 8, 32) i uświęca. Pójść za Jezusem oznacza żyć „Duchem Prawdy”, którego Ojciec posyła w Jego imieniu i który prowadzi „do całej prawdy” (J 16,13). Jezus poucza swoich uczniów o bezwarunkowym umiłowaniu prawdy: „Niech wasza mowa będzie: Tak, tak; nie, nie” (Mt 5, 37).

KKK 2467 Człowiek z natury kieruje się ku prawdzie. Ma obowiązek szanować ją i o niej świadczyć: „Z racji godności swojej wszyscy ludzie, ponieważ są osobami… nagleni są własną swą naturą, a także obowiązani moralnie do szukania prawdy, przede wszystkim w dziedzinie religii. Obowiązani są też trwać przy poznanej prawdzie i całe swoje życie układać według wymagań prawdy„.

 KKK 2471 Przed Płatem Jezus wyjaśnia, że „przyszedł na świat, aby dać świadectwo prawdzie” (J 18, 37). Chrześcijanin nie powinien „wstydzić się… świadectwa Pana” (2 Tm 1, 8). W sytuacjach, które wymagają świadectwa wiary, chrześcijanin powinien wyznać ją bez dwuznaczności, za przykładem św. Pawła, wobec swych sędziów. Powinien zachować „czyste sumienie wobec Boga i wobec ludzi” (Dz 24,16).

KKK 2472 Obowiązek uczestniczenia w życiu Kościoła przynagla chrześcijan do postępowania jako świadkowie Ewangelii i do zobowiązań, które z niej wypływają. Świadectwo to polega na przekazywaniu wiary w słowach i czynach. Jest ono aktem sprawiedliwości, który potwierdza albo daje poznać prawdę:

Wszyscy… wyznawcy Chrystusa, gdziekolwiek żyją, są zobowiązani… ukazywać świadectwem słowa i przykładem życia nowego człowieka, przyobleczonego przez chrzest i działanie Ducha Świętego, który umocnił ich w sakramencie bierzmowania.

2. Mówić czy nie?

WSTĘP

Wszystko to bardzo pięknie brzmi. My jednak wiemy z życia, że są takie sytuacje, gdzie jednak zastanawiamy się, czy większe dobro wyniknie z prawdy czy z kłamstwa.

Pojawia się czasami poważny dylemat: powiedzieć prawdę, ponieważ tak mnie nauczono, tak mówi mi moje sumienie, czy jednak skłamać, bo tak podpowiada zdrowy rozsądek?…

AKTYWIZACJA

Praca indywidualna oraz dyskusja. Pomoce: arkusz papieru z narysowaną wagą z szalami, kartki samoprzylepne. Zadanie jest następujące: poszukujemy argumentów za dwiema postawami: trzeba i warto zawsze mówić prawdę, oraz: czasami wolno skłamać z czystym sumieniem, czegoś nie dopowiedzieć, wprowadzić w błąd. Argumenty wypisujemy na karteczkach, a następnie przyklejamy na szalach – każda z nich wyraża jedną z postaw. Dyskusja na forum.

PUENTA

KKK 2488 Prawo do ujawniania prawdy nie jest bezwarunkowe. Każdy powinien dostosowywać swoje życie do ewangelicznej zasady miłości braterskiej. W konkretnych sytuacjach wymaga ona rozstrzygnięcia, czy należy ujawniać prawdę temu, kto jej żąda, czy nie.

KKK 2489 Miłość i poszanowanie prawdy powinny kierować odpowiedzią na każdą prośbę o informację lub ujawnienie prawdy. Dobro i bezpieczeństwo drugiego człowieka, poszanowanie życia prywatnego, dobro wspólne są wystarczającymi powodami do przemilczenia tego, co nie powinno być znane, lub do dyskrecji. Obowiązek unikania zgorszenia nakazuje często ścisłą dyskrecję. Nikt nie jest zobowiązany do ujawniania prawdy temu, kto nie ma prawa jej znać.

KKK 2490 Tajemnica sakramentu pojednania jest święta i nie może być zdradzona pod żadnym pretekstem. „Tajemnica sakramentalna jest nienaruszalna; dlatego nie wolno spowiednikowi słowami lub w jakikolwiek inny sposób i dla jakiejkolwiek przyczyny w czymkolwiek zdradzić penitenta”.

KKK 2491 Tajemnice zawodowe, do których są zobowiązani na przykład politycy, wojskowi, lekarze, prawnicy, lub zwierzenia przekazane w tajemnicy powinny być zachowane. Wyjątkiem są szczególne przypadki, gdy zachowanie tajemnicy mogłoby przynieść temu, kto ją powierza, temu, komu ją powierzono, lub osobie trzeciej bardzo poważne szkody, których można by uniknąć jedynie przez ujawnienie prawdy. Informacje prywatne, przynoszące szkodę drugiemu człowiekowi, nawet jeśli nie zostały powierzone w tajemnicy, nie mogą być ujawniane bez poważnej i proporcjonalnej przyczyny.

KKK 2492 Każdy powinien zachować sprawiedliwą dyskrecję wobec prywatnego życia innych ludzi. Osoby odpowiedzialne za przekaz informacji powinny zachowywać właściwe proporcje między wymaganiami dobra wspólnego a poszanowaniem praw indywidualnych. Ingerencja środków społecznego przekazu w prywatne życie osób zaangażowanych w działalność polityczną lub publiczną powinna być potępiona, o ile narusza ich intymność i wolność.

KKK 2468 Prawda jako prawość postępowania i prawość słowa ludzkiego nazywa się prawdomównością, szczerością lub otwartością. Prawda lub prawdomówność jest cnotą, która polega na tym, by okazywać się prawdziwym w swoich czynach, by mówić prawdę w swoich słowach, wystrzegając się dwulicowości, udawania i obłudy.

KKK 2469 „Ludzie nie mogliby żyć razem, gdyby nie mieli do siebie zaufania, czyli gdyby nie przekazywali sobie prawdy”. Cnota prawdy oddaje sprawiedliwie drugiemu człowiekowi to, co mu się należy. Prawdomówność zachowuje złoty środek między tym, co powinno być wyjawione, a sekretem, który powinien być zachowany; prowadzi ona do uczciwości i dyskrecji. W duchu sprawiedliwości „człowiek na podstawie samej uczciwości powinien drugiemu przekazywać prawdę”.

KKK 2470 Uczeń Chrystusa jest gotowy „żyć w prawdzie”, to znaczy w prostocie życia na wzór Pana, trwając w Jego prawdzie. „Jeżeli mówimy, że mamy z Nim współuczestnictwo, a chodzimy w ciemności, kłamiemy i nie postępujemy zgodnie z prawdą” (1 J 1, 6).

3. Cena

WSTĘP

W pierwszej części naszego spotkania mówiliśmy o celu, do którego prowadzi ósme przykazanie, o tym, jaki kształt nadaje ludzkiemu życiu, ku czemu je prowadzi. Tym celem jest życie w prawdzie.

            Zdarza się jednak czasami, że za takie życie człowiek może ponieść najwyższą cenę. Tą ceną jest męczeństwo.

AKTYWIZACJA

Dyskusja na forum. Pytanie jest następujące: co jest w stanie człowieka przekonać, że warto złożyć ofiarę ze swojego życia na ołtarzu PRAWDY? Co takiego jest w stanie człowieka do tego skłonić?

Męczeństwem może być w naszym środowisku ostracyzm (odsunięcie się innych, izolacja), może być niemożność znalezienia pracy lub groźba jej utraty…

PUENTA

KKK 2473 Męczeństwo jest najwyższym świadectwem złożonym prawdzie wiary; oznacza ono świadectwo aż do śmierci.

Męczennik daje świadectwo Chrystusowi, który umarł i zmartwychwstał, z którym jest zjednoczony przez miłość.

Daje świadectwo prawdzie wiary i nauki chrześcijańskiej. Ponosi śmierć w wyniku użycia wobec niego siły. „Pozwólcie mi stać się pożywieniem dla dzikich zwierząt, dzięki którym dojdę do Boga”.

KKK 2474 Kościół z wielką troską zebrał wspomnienia o tych, którzy oddali życie, by zaświadczyć o swojej wierze. Są to akta męczenników. Stanowią one świadectwo prawdy, zapisane krwawymi literami:

Nie chcę rozkoszy tego świata i królestwa doczesnego. Wolę umrzeć (by połączyć się) z Chrystusem, niż królować aż po krańce ziemi. Tego szukam, który za nas umarł. Tego pragnę, który dla nas zmartwychwstał. Bliskie jest moje narodzenie.

 Błogosławię Cię, że uznałeś mnie godnym tego dnia i tej godziny, gdy zaliczony do Twoich męczenników, otrzymuję udział w kielichu Twego Chrystusa… Ty jesteś Bogiem prawdziwym i nie znającym kłamstwa. Dlatego wielbię Cię za wszystko, błogosławię Tobie i wysławiam Cię przez wiecznego i niebieskiego Arcykapłana Jezusa Chrystusa, Twego umiłowanego Syna, przez którego Tobie, Jemu samemu oraz Świętemu Duchowi niech będzie chwała na wieki wieków. Amen.

4. Świnia i okolice

WSTĘP

Wcale nie trzeba uderzyć człowieka, aby sprawić mu ból. Wystarczy powiedzieć mu coś niezgodnego z prawdą, ewentualnie powiedzieć coś o nim. Wystarczy podłożyć mu świnię…

AKTYWIZACJA

Praca w grupach. Formularz – podkładanie świni. Zadanie jest następujące: poszukujemy odpowiedzi na pytanie: skoro mówiliśmy tyle o życiu w prawdzie, skoro mowa była o męczeństwie, o zgadzaniu się na taką sytuację – dlaczego ludzie w ogóle „podkładają sobie świnię” – kłamią, oszukują się, rzucają oszczerstwa, wytwarzają plotki? Dlaczego robią to – zamiast zachęcać się nawzajem do życia w prawdzie i uczciwości… Co to daje człowiekowi, który tak czyni? Na co taki człowiek liczy? Po tak czynić? Czas na wykonanie zadania. Prezentacja na forum. Czas na dyskusję.

PUENTA

KKK 2477 Poszanowanie dobrego imienia osób zabrania jakiegokolwiek niesprawiedliwego czynu lub słowa, które mogłyby wyrządzić im krzywdę221. Staje się winnym:

– pochopnego sądu, kto nawet milcząco uznaje za prawdziwą – bez dostatecznej podstawy – moralną wadę bliźniego;
– obmowy, kto bez obiektywnie ważnej przyczyny ujawnia wady i błędy drugiego człowieka osobom, które o tym nie wiedzą;
– oszczerstwa, kto przez wypowiedzi sprzeczne z prawdą szkodzi dobremu imieniu innych i daje okazję do fałszywych sądów na ich temat.

 KKK 2478 W celu uniknięcia wydawania pochopnego sądu każdy powinien zatroszczyć się, by – w takiej mierze, w jakiej to możliwe – interpretować w pozytywnym sensie myśli, słowa i czyny swego bliźniego:

Każdy dobry chrześcijanin winien być bardziej skory do ocalenia wypowiedzi bliźniego niż do jej potępienia. A jeśli nie może jej ocalić, niech spyta go, jak on ją rozumie; a jeśli on rozumie ją źle, niech go poprawi z miłością; a jeśli to nie wystarcza, niech szuka wszelkich środków stosownych do tego, aby on, dobrze ją rozumiejąc, mógł się ocalić.

 KKK 2479 Obmowa i oszczerstwo niszczą dobre imię i cześć bliźniego. Cześć jest świadectwem społecznym składanym godności człowieka i każdy ma naturalne prawo do czci, do dobrego imienia i do szacunku. Tak więc obmowa i oszczerstwo naruszają cnoty sprawiedliwości i miłości.

 KKK 2480 Należy potępić wszelkie słowa lub postawy, które przez komplementy, pochlebstwo lub służalczość zachęcają i utwierdzają drugiego człowieka w złośliwych czynach i w przewrotności jego postępowania. Pochlebstwo stanowi poważne przewinienie, jeżeli przyczynia się do powstania wad lub grzechów ciężkich. Pragnienie wyświadczenia przysługi lub przyjaźń nie usprawiedliwiają dwuznaczności języka. Pochlebstwo jest grzechem powszednim, gdy zmierza jedynie do bycia miłym, uniknięcia zła, zaradzenia potrzebie, otrzymania uprawnionych korzyści.

 KKK 2481 Próżność lub samochwalstwo stanowią grzech przeciw prawdzie. To samo dotyczy ironii, która zmierza do poniżenia kogoś przez ośmieszanie w sposób nieprzychylny pewnego aspektu jego postępowania.

 KKK 2482 „Kłamstwo polega na mówieniu nieprawdy z intencją oszukania”. Pan przypomina, że kłamstwo jest dziełem diabła: „Wy macie diabła za ojca… prawdy w nim nie ma. Kiedy mówi kłamstwo, od siebie mówi, bo jest kłamcą i ojcem kłamstwa” (J 8, 44).

 KKKK 2483 Kłamstwo jest najbardziej bezpośrednim wykroczeniem przeciw prawdzie. Kłamać oznacza mówić lub działać przeciw prawdzie, by wprowadzić w błąd. Raniąc związek człowieka z prawdą i bliźnim, kłamstwo narusza podstawowy związek człowieka i jego słowa z Panem.

KKK 2484 Ciężar kłamstwa mierzy się naturą prawdy, którą ono zniekształca, zależnie od okoliczności, intencji jego autora, krzywd doznanych przez tych, którzy są jego ofiarami. Kłamstwo samo w sobie stanowi jedynie grzech powszedni; staje się ono jednak grzechem śmiertelnym, gdy poważnie narusza cnotę sprawiedliwości i miłości.

 KKK 2485 Kłamstwo jest ze swej natury godne potępienia. Jest profanacją słowa, które ma za zadanie komunikować innym poznaną prawdę. Dobrowolny zamiar wprowadzenia bliźniego w błąd przez wypowiedzi sprzeczne z prawdą narusza sprawiedliwość i miłość.

Wina jest jeszcze większa, gdy intencja oszukania może mieć zgubne skutki dla tych, których odwraca od prawdy.

 KKK 2486 Kłamstwo (ponieważ jest wykroczeniem przeciw cnocie prawdomówności) jest prawdziwym wykroczeniem przeciw drugiemu człowiekowi. Dotyka jego zdolności poznawania, która jest warunkiem każdego sądu i każdej decyzji. Zawiera ono w zarodku podział ludzi i wszelkie zło, jakie on powoduje. Kłamstwo jest zgubne dla każdej społeczności; podważa zaufanie między ludźmi i niszczy tkankę relacji społecznych.

 KKK 2487 Wszelkie wykroczenie przeciw sprawiedliwości i prawdzie nakłada obowiązek naprawienia krzywd, nawet jeśli jego sprawca otrzymał przebaczenie. Jeśli jest rzeczą niemożliwą naprawienie szkody publicznie, należy to zrobić w sposób ukryty; jeśli ten, kto doznał krzywdy, nie może zostać wynagrodzony bezpośrednio, powinien otrzymać zadośćuczynienie moralne w imię miłości.

Obowiązek naprawienia krzywd dotyczy również przewinień popełnionych wobec dobrego imienia drugiego człowieka. Naprawienie krzywd – moralne, a niekiedy materialne – powinno być ocenione na miarę wyrządzonej szkody. Jest ono obowiązkiem sumienia.

5. Ostrożnie z prawdą

WSTĘP

Mówiliśmy już o celu, jaki niesie ze sobą realizacja ósmego przykazania – jest nim życie w prawdzie. Rozmawialiśmy o cenie, jaką można zapłacić za życie w prawdzie – o męczeństwie. Zadaliśmy pytanie – dlaczego ludzie tak postępują, że kłamią, oszukują, obmawiają się, rzucają oszczerstwa… Czas jeszcze zapytać, czy można prawdą nie tyle komuś pomóc, ale kogoś po prostu skrzywdzić?

AKTYWIZACJA

Praca w grupach. Formularz WODA. Zadanie jest następujące: szukamy odpowiedzi na pytanie: co musi zawierać w sobie prawda, którą wyrażamy słowami, aby nie sprawiała przykrości drugiemu człowiekowi? Czas na wykonanie zadania. Prezentacja na forum. Czas na dyskusję.

PUENTA

Zatem prawda, miłość i moc stanowią nierozdzielną trójcę i tą swoją naturą świadczą o Trójjedynym Stwórcy.

A węc prawda pozbawiona miłości jest może zapowiedzią prawdy, a może już jej trupem, ale ni ejest prawdą w duchowym znaczeniu tego słowa. Cóż z tego, że ktoś z całą pewnością doszedł do przekonania, że wiara chrześcijańska jest prawdziwa. „Kto nie miłuje, nie zna Boga, bo Bóg jest miłością” (1 J 4,8). Taki człowiek taki człowiek wciąż jeszcze trwa w kłamstwie.

Również prawda, jaką przekazuję drugiemu człowiekowi, kiedy nie ożywia jej miłość, łatwo przemienia się w kamień. „Uderzenie rózgi wywołuje sińce, uderzenie języka łamie kości” (Syr 28,17).

Jeśli na przykład pragnę ci udzielić ostrej nagany z powodu twego złego postępowania, nie jest to obojętne, czy porwała mnie złośc na ciebie, albo może chcę się na tobie odegrać, czy też kieruję się twoim dobrem.

Mówiąc bowiem prawdę drugiemu człowiekowi o jego złym postępowaniu, można go jeszcze w złu utwierdzić, swoim potępieniem mogę ubliżyć jego godności, mogę też zniszczyć zadatki na poprawę, jakie w tym człowieku się znajdowały.

Jeśli  jednak staram się czynić to z myślą o twoim dobru, miłość powie mi, kiedy i w jaki sposób przywołać cię do porządku, bo przecież nie mogę obojętnie patrzeć na to, że czynisz zło.

Także zło plotki polega na tym, że jest to mówienie prawdy bez miłości. Prawda zaś bez miłości nawet w swoim wymiarze materialnym szybko przestaje być prą gdyż z łatwością dołączają się do niej elementy oszczerstwa. Owszem, wolno mówić nam o innych ludziach, również o ich złu — jeśli naprawdę leży nam na sercu dobro. Znacznie częściej jednak miłość każe nam osłonić postępowanie drugiego człowieka płaszczem dystkrecji i troską o dobre imię bliźniego. Zwłaszcza na dwa odruchy, jakie w nas mogą powstawać na wiadomość o cudzych grzechach, warto się uwrażliwić.

Po pierwsze: Czy przypadkiem nie odczuwam w sobie ciemnej satysfakcji, że ten ktoś nie jest przecież tak nieskazitelny, za jakiego uchodził? A może w cudzym grzechu szukam usprawiedliwienia własnego zła?

Po wtóre: Czy plotka nie jest dla mnie łatwym sposobem na poprawę moralnego samopoczucia? Może dlatego chętnie nadstawiam na nią ucha, że pomaga mi tozbagatelizować własne grzechy? „Nie jest jeszcze ze mną tak źle, inni są znacznie gorsi!”—myślę sobie z zadowoleniem, słuchając o słabościach i upadkach bliźniego.

Prawda rozstrzyga ponadto o dobru i złu naszych niedomówień. Niedomówienia płynące z podstępu lub z tchórzostwa bywają gorsze od jawnego kłamstwa, łatwiej bowiem wprowadzają w błąd. Są jednak niedomówienia, których celem jest obrona prawdy. Nie wolno na przykład człowieka nieuleczalnie chorego okłamywać bagatelizowaniem jego choroby, ale nie wolno też mówić mu brutalnie: „niedługo umrzesz”. Za pomocą niedomówienia staramy się ochronić w nim tę żywotność, jaka w jego organizmie jeszcze się znajduje. Taka postawa wydaje się najbardziej zgodna z rzeczywistością jego sytuacji. Podobnie w niektórych sytuacjach nie wolno powiedzieć dziecku całej prawdy materialnej, gdyby miało ją ono opacznie zrozumieć.

[1] Skorzystałem tu ze zdjęcia umieszczonego w reklamie komputerów ADAX, źródło: POLITYKA nr 22 (2352) 1 czerwca 2002, s.47.