A mury runą?
Jest to scenariusz spotkania dla uczniów szkoły średniej lub starszych gimnazjalistów. Wymaga wcześniejszego przygotowania pewnych danych, zatem warto dać uczniom konkretne polecenia i zachęcić do poszukiwania, „myszkowania”, rozpytywania, do rozbudzenia smykałki historycznej. Można wcześniej urządzić spotkanie z ciekawym człowiekiem, który doświadczył prześladowania za swoje poglądy, można wprowadzić uczestników w klimat tamtych czasów przez projekcję filmów o czasach socjalizmu lub dyskusję nad zawartością stron w internecie poświęconą nie tak dawnym jeszcze dziejom (np. http://www.polskaludowa.com/). Dzięki zaangażowaniu i wszechstronnemu przygotowaniu bogatsza będzie wiedza uczniów, a zajęcia będą przede wszystkim prezentacją ich samodzielnej uczniów, a nie tylko wynikiem pomysłowości prowadzącego.
Celem zajęć jest przede wszystkim skorzystanie z owoców samodzielnej pracy uczniów i ich poszukiwań, zauważenie oraz docenienie ich pracy i talentów – bez tego zajęcia legną w gruzach. Poza tym oczywiście zapoznanie uczniów z najnowszą historią naszego kontynentu oraz rolą społeczeństwa i Kościoła w tych wydarzeniach.
Po zakończeniu zajęć uczniowie będą wiedzieli, kiedy i w jakich okolicznościach narody Europy odzyskały wolność i niezależność, poznają symbolikę flagi zjednoczonej Europy, będą zdawali sobie sprawę z ceny wolności i szacunku jej należnego.
1. Ognisko
WSTĘP
Wspaniale jest posiedzieć przy ognisku, nacieszyć się widokiem ognia. On ma w sobie coś niezwykłego, jakby magicznego… Ma moc przyciągania wzroku, ma moc wzbudzania poważnych rozmów i świetnej zabawy… Domaga się szacunku i troski… To sztuka dobrze rozpalić ognisko. Sztuką jest również tak podtrzymywać jego płomień, aby służył spotkaniu ludzi.
AKTYWIZACJA
Praca w grupach. Pomoce – papier dużego formatu, taśma klejąca, przybory do pisania. Metoda – rysunek i wypisywanie haseł.[1] Zadanie dla grupy jest następujące: w centrum arkusza papieru narysować ognisko oraz dokoła opisać hasłami atmosferę siedzenia przy ognisku, wspólnego świętowania wokół ogniska. Co ludzi do tego ciągnie? Co właściwie ma w sobie ogień, że tak działa na człowieka? Dlaczego takie spotkania można potem przyjemnie wspominać? Czym różnią się one od spotkań w pubie, domu czy nawet w dyskotece? Prezentacja przez odczytanie. Plansze wieszamy za pomocą taśmy klejącej na tablicy, ścianie lub odkładamy na wolne miejsce w sali, aby towarzyszyły nam w czasie dalszych zajęć.
PUENTA
Miło jest powspominać chwile przy ognisku. Dobrze jest po raz kolejny zdać sobie sprawę z tego, że ono łączy ludzie, wzbudza klimat zaufania, pomaga przełamać pewne bariery obcości, zburzyć mury obojętności (w tym momencie trzeba odwołać się do motywów podanych przez uczniów oraz podziękować za trafność ich wypowiedzi).
Symbol ognia i jego płomieni jest dla nas ważny jeszcze z jednego powodu. Przywołuje go Jan Paweł II, gdy mówi o budzeniu się Europy do wolności państw i narodów, gdy „przemożne pragnienie wolności, które się ujawniło, przyspieszyło przemiany, doprowadziło do zburzenia murów i otwarcia bram: wszystko to przybrało postać prawdziwego przewrotu”.[2]
Europa na przełomie lat 80-90-tych ubiegłego stulecia zaczynała przypominać ziemię wyłaniającą się z ciemności niewoli w świetle coraz to nowych ognisk wolności, czyli krajów zrzucających z siebie jarzmo komunizmu.
„Punktem wyjścia lub miejscem spotkania był tu często Kościół. Powoli zapalały się kolejne płomienie, tworząc prawdziwy świetlisty szlak jakby na znak dla tych, którzy przez lata rościli sobie prawo do ograniczania horyzontów człowieka na tej ziemi, że człowiek nie może bez końca pozostawać zniewolony”.
2. Świetlisty szlak
WSTĘP
Odtwórzmy sobie ten szlak, aby przypomnieć sobie, jak płomień wolności ogarniał Europę.[3] Będzie to jednocześnie prezentacja waszej pracy wykonanej w domu i przygotowań do dzisiejszych zajęć.
AKTYWIZACJA
Praca w grupach. Pomoce dydaktyczne: konturowa mapa Europy, potrzebne będą na niej zaznaczone stolice państw, przybory do pisania. Opcja – małe świeczki i zapałki.
Zadanie dla grupy jest następujące: przy stolicach byłych państw socjalistycznych zaznaczyć daty uzyskania faktycznej niepodległości, wymienić nazwiska osób, które przyczyniły się do przemian, krótko scharakteryzować proces osiągania niezależności. Warto uwrażliwić wcześniej uczniów, aby zwrócili uwagę nie tylko na aspekty polityczne, ale również moralne przemian historycznych – co przyniosły one zwykłym ludziom, jakie dały możliwości, jakie nowe doświadczenia i decyzje mogły wywołać?
Można również oznaczać omawiane miejsca symbolami graficznymi lub postawić małą świeczkę z żywym płomieniem. Prezentacja może być przeprowadzona w małych grupkach lub na forum klasy. Plansze umieszczamy na tablicy lub w wolnym miejscu w sali.[4]
PUENTA
Proces tych przemian Jan Paweł II scharakteryzował w następujący sposób: „Na naszych oczach zdaje się odradzać „Europa ducha”, zakorzeniona w tych wartościach i symbolach, które ja ukształtowały, >w tej tradycji chrześcijańskiej, która jednoczy wszystkie narody<”.
3. Nadzieja
WSTĘP
Do tej pory w czasie naszych zajęć odwołaliśmy się do symbolicznej mocy ognia, który sprawia, że ludzie jednoczą się między sobą, że upadają granice między nimi. Płomienie wolności, które rozpaliły ludzkie serca 20 lat temu zerwały więzy totalitaryzmu, ofiarowały ludom wolność, rozpaliły ludzkie serca pragnieniem dzielenia się tym płomieniem wolności z innymi narodami. Powstał zatem – jak mówi Jan Paweł II – świetlisty szlak dla ludzi spragnionych wolności.
Ogień fascynuje człowieka. Wolność ogarnia go ze wszystkich sił. I do ognia, i do wolności trzeba podchodzić z niezwykłym szacunkiem. Można je szybko stracić. Poza tym, nieumiejętnie używane – mogą się obrócić przeciwko człowiekowi.
Jan Paweł II przestrzega w ten sposób: „Dostrzegając pozytywna ewolucję, która umożliwiła narodom odzyskanie tożsamości i godności, nie można zapominać, że niczego nie zdobywa się raz na zawsze. Skutki II wojny światowej, która wybuchła 50 lat temu, skłaniają do zachowania czujności. Wielowiekowa rywalizacja zawsze może się odrodzić, mogą się na nowo zaognić konflikty między mniejszościami narodowymi, zaostrzyć nacjonalizmy”.
Trzeba sobie zatem postawić pytanie: co robić, aby do tego nie dochodziło?
AKTYWIZACJA
Praca w grupach. Pomoce dydaktyczne dla każdej grupy: niebieska plansza – tło flagi zjednoczonej Europy, dwanaście gwiazd w żółtym kolorze, szablon z zasadami konstrukcji flagi europejskiej,[5] klej biurowy, taśma klejąca.
Zadanie jest następujące: gwiazdy na fladze mogą być dla nas symbolem nadziei na pokój w Europie, zatem w tło gwiazd wpisujemy to, od czego zależy trwały pokój na naszym kontynencie? Jedna gwiazda – jedna nadzieja na pokój – jedno hasło.
Gwiazdy przyklejamy na fladze. Prezentacja na forum.
PUENTA
„Niczego nie zdobywa się raz na zawsze”. Dlatego każdy człowiek powinien kierować się w swoim życiu wzniosłymi zasadami, dążyć do prawdziwych wartości. Wtedy w jego życiu będzie gościł pokój. „Niczego nie zdobywa się raz na zawsze”. Dlatego państwa podejmują inicjatywy, dzięki którym na naszym kontynencie będzie panował pokój.
Jan Paweł II: „Europa, pojmowana jako >wspólnota narodów< musi coraz bardziej opierać się na fundamencie zasad tak celnie sformułowanych w 1975 roku przez helsińską Konferencję Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
Konferencja ta wypracowała bowiem podstawowe przekonanie, że pokój na kontynencie zależy nie tylko od bezpieczeństwa militarnego, ale również – a może przede wszystkim – od zaufania, które każdy obywatel może pokładać w swoim kraju, oraz od wzajemnego zaufania narodów wobec siebie. Rok 1989 rozpoczął się od przyjęcia, 19 stycznia w Wiedniu, Dokumentu Końcowego trzeciego spotkania sygnatariuszy Konferencji. 35 państw – uczestników podpisało ważny tekst: wskazując konkretne formy działania, ustalając proporcje między militarnymi, humanitarnymi i gospodarczymi aspektami bezpieczeństwa; dokument zwraca uwagę na to, że trwałość wspólnoty narodów Europy zależy przede wszystkim od uznawania tych samych wartości i przyjęcia stawiającego duże wymagania kodeksu postępowania. Kodeks nie zezwala przywódcom żadnego państwa na narzucanie sposobu myślenia współobywatelom, ani też narodom silniejszym na panowanie nad słabszymi i deptanie ich godności”.
4. Pielgrzymka wolności
WSTĘP
Przypomnieliśmy sobie do tej pory, jak po naszym kontynencie wędrował płomień wolności, kiedy niepodległość odzyskały ogarnięte totalitaryzmem kraje. Szukaliśmy sposobów na utrwalenie pokoju na naszym kontynencie.
Wiemy, że nadal bardzo trzeba o nie dbać. Aby poszukać skutecznego sposobu na pielęgnowanie pokoju oraz wewnętrznego pragnienia wolności, warto zastanowić się, dzięki czemu wytrzymały one próbę czasu i realiów poprzedniego ustroju, dzięki czemu ludzie więzieni za poglądy odmienne od oficjalnych, upokarzani, prześladowani, pozbawiani pracy, nie zrezygnowali z marzeń o wolnej ojczyźnie?
AKTYWIZACJA
Praca w grupach. Pomoce dydaktyczne – karton szary, stare gazety, papier pakowy, sznurek.
Zadanie jest następujące: uczestnicy zastanawiają się, co będzie najbardziej potrzebne człowiekowi, którego osadzono w więzieniu za poglądy polityczne. Wyobraźmy sobie, że mamy możliwość wysłać mu niewielką paczkę.[6] W tym celu z kartonu trzeba zrobić pudełko, w którym umieścimy przesyłkę. Dyskusja w grupie i utworzenie listy wysyłanych przedmiotów, które mają być znakiem troski i zdrowie, znakiem pamięci, ale również – a może przede wszystkim – wsparciem moralnym dla więźnia. Przedmioty te wykonujemy ze starych gazet, wykorzystując fakturę papieru, ilustracje i napisy. „Paczkę” pakujemy, zawijamy w papier, zawiązujemy sznurkiem.
Teraz chwila na jednoosobową dramę. Jednego z uczestników można w tym czasie przebrać się (stare gazety!) za strażnika więziennego, którego zadaniem było kontrolowanie paczek. To on właśnie, wchodząc w rolę strażnika, w sposób obcesowy i brutalny, dokonuje prezentacji, otwierając paczkę po paczce i prezentując ich zawartość.
Po takiej prezentacji KONIECZNIE trzeba „wyjść z roli” oraz porozmawiać z uczestnikami, jak czuli się w czasie dramy – co czuł „strażnik”? co czyli autorzy paczek? Co zrozumieli z tej scenki? Czym chcieliby się podzielić? Jak przeżyli tę dramę?
PUENTA
Jan Paweł II tak mówi o godności ludzi cierpiących za swoje przekonania: „Warszawa, Moskwa, Budapeszt, Berlin, Praga, Sofia i Bukareszt, by wymienić jedynie stolice, które stały się niejako etapami długiej pielgrzymki ku wolności. Winniśmy złożyć hołd tym narodom, które za cenę ogromnych ofiar odważnie weszły na drogę, oraz przywódcom politycznym, którzy ten proces ułatwili. W wydarzeniach, których byliśmy świadkami, najbardziej godne podziwu jest to, że do głosu doszły całe narody: kobiety, młodzież, mężczyźni, wszyscy pokonali strach.
Ujawnione zostały niewyczerpane zasoby ludzkiej godności, odwagi i wolności osoby ludzkiej. W krajach, gdzie przez całe lata jedyna partia dyktowała, w co należy wierzyć i jak interpretować historię, nasi bracia udowodnili, iż nie można odebrać człowiekowi najistotniejszych praw, nadających sens jego życiu: wolności myśli, sumienia, wyznania i słowa, pluralizmu politycznego i kulturowego”.
[1] Inna wersja ćwiczenia: zamiast malować ognisko na papierze można zrobić „drewna” ze zrolowanych starych gazet, pomalowanych farbą, ułożonych w kształcie ogniska, a płomienie wyciąć z papieru i również pokolorować. Pomoce trzeba wtedy przygotować odpowiednio wcześniej. A może są jeszcze inne możliwe wersje? Warto uruchomić fantazję i pomysłowość… A może udałoby się zrobić te zajęcia po prostu… przy ognisku?
[2] Scenariusz zbudowany w oparciu o przemówienie Jana Pawła II do korpusu dyplomatycznego, Rzym, 13 stycznia 1990 rok. Treść przemówienia podaję za: Europa jutra. Jana Pawła II wizja Europy, Wydawnictwo „M”, Kraków 2000, s.185nn.
[3] Koniecznie trzeba wcześniej poprosić uczestników, aby poszukali różnych danych na ten temat. Chodzi o daty, postacie, fakty. Można nagrodzić to potem oceną za aktywność.
[4] Inna wersja tej części zajęć: uczniom można wcześniej przydzielić konkretne państwa, które odzyskały niezależność i w tym momencie poprosić o krótką charakterystykę, w jaki sposób to się dokonało, przedstawić głównych bohaterów tamtych wydarzeń oraz ich owoce społeczne i polityczne.
[5] Przy okazji uczniowie poznają bliżej flagę europejską. Podstawowe informacje na jej temat można zasięgnąć ze strony www: http://europa.eu.int/abc/symbols/emblem/graphics/graphics_en.htm
[6] Warto nawiązać w tym momencie do filmu „Przesłuchanie”, może wcześniej przygotować jego projekcję lub spotkanie z człowiekiem, który był więziony za poglądy polityczne.