Jan Paweł II – papież praw człowieka

Prawa człowieka były tematem pierwszej encykliki Jana Pawła II „Redemptor Hominis” (Odkupiciel człowieka), którą ogłosił 4 marca 1979 r. Walka o wolność, pokój, ochronę życia i godność kobiety stała się integralną częścią jego pontyfikatu.

Do narodów nękanych przez wojny, komunizm, dyktaturę, głód, prześladowania i wszelkiego rodzaju ucisk Ojciec Święty jechał sam lub wysyłał emisariuszy, kierował do pokrzywdzonych słowa pocieszenia i nadziei.

Jego obecność i przesłanie przynosiły spektakularne efekty: w rok po pierwszym spotkaniu Papieża z rodakami powstały Niezależne i Samorządne Związki Zawodowe „Solidarność”, osiemnaście miesięcy po jego wizycie w Chile upadła dyktatura generała Pinocheta, skapitulowały reżimy w Paragwaju i na Filipinach.

Jan Paweł II dawał ludziom wiarę, że świat może być inny, a przez to siły do tego, by dokonywać zmian. Bez tego w Europie Środkowej i Wschodniej nie upadłby komunizm.

W sposób szczególny prawa człowieka uwarunkowane są przez pokój na świecie lub jego brak i właśnie staraniom o zachowanie bądź przywrócenie pokoju Papież poświęcał wiele wysiłku. Konflikty zbrojne w krajach afrykańskich, Zatoce Perskiej, Kosowie, czy Iraku spotykały się jednakowo z jego stanowczym sprzeciwem. Na wspólne modlitwy o pokój zapraszał przedstawicieli innych wyznań i religii, dyplomaci watykańscy brali udział w negocjacjach pokojowych, np. w sprawie Kanału Bigalskiego czy o Falklandy-Malwiny.

Jan Paweł II był świadkiem drastycznego – na niespotykaną dotychczas skalę – wzrostu działań terrorystycznych na świecie. Atak na World Trade Center w Nowym Jorku, na szkołę w Biesłanie, czy porwania i morderstwa w Iraku zawsze wywoływały sprzeciw Papieża, jako działania wymierzone przeciw człowiekowi. Zdecydowanie podkreślał, że argumentacja religijna na uzasadnienie wojny czy terroryzmu jest nadużyciem religii.

Wolności, prawdzie, dialogowi, sprawiedliwości, rodzinie i kobietom jako wychowawczyniom nowego pokolenia poświęcone były kolejne orędzia Jana Pawła II na Światowy Dzień Pokoju. Respektowanie praw człowieka ściśle wiąże się w nich z szansą na utrzymanie pokoju. W ten sposób papież był kontynuatorem idei papieża Pawła VI, który zainicjował obchody tego Dnia a prawa człowieka uczynił tematem swojego drugiego orędzia, z 1969 roku „Obrona praw człowieka – drogą do pokoju”.

Niestrudzenie i konsekwentnie Jan Paweł II walczył o ochronę życia od poczęcia po naturalną śmierć. Sprzeciwiał się aborcji, eutanazji, badaniom naukowym nad komórkami macierzystymi embrionów. W encyklice „Evangelium vitae” (Ewangelia życia) w 1995 r. pisał, że demokracje, które odmawiają swoim obywatelom prawa do życia są tyraniami. Ze szczególnym naciskiem podkreślał godność kobiety, upominał się o ich równość i odrębność, m.in. w liście „Mulieris dignitatem” (O godności kobiety) w 1988 r.

Jan Paweł II upominał się też o prawa pracowników, pisząc encyklikę „Laborem exercens” (O pracy ludzkiej) w 1981 r. oraz o prawa do inicjatywy gospodarczej w encyklice „Sollicitudo rei socialis” (O trosce społecznej) w 1987 r.

Papież zabierał głos także wtedy, gdy skrzywdzonym należały się słowa przeprosin i ubolewania, tak jak w przypadku Aborygenów, którym pomiędzy 1900 a 1972 rokiem rząd Australii zabrał co najmniej 30 tys. dzieci, by wychowywały się w rodzinach białych lub w specjalnych domach dziecka. W listopadzie 2001 roku w imieniu Watykanu Jan Paweł II przesłał poszkodowanym wyrazy ubolewania za zło, które wyrządziły rodzinom Aborygenów organizacje i społeczności katolickie.

„Mówię w imieniu tych, którzy nie mogą się odezwać. W imieniu ludzi, którzy ponieśli śmierć z powodu braku wody i chleba, w imieniu ojców i matek, którzy patrzyli na śmierć swoich dzieci” – te słowa wypowiedział Jan Paweł II w Afryce w drugim roku swojego pontyfikatu. Przez następne lata wielokrotnie zwracał uwagę na los głodujących, chorych na AIDS, pozbawionych edukacji i dostępu do leczenia. Także na ostatni Światowy Dzień Chorego w lutym br. Papież napisał orędzie z apelem o pomoc Afryce w walce z „dżumą XX wieku”.

Różnice ekonomiczne między bogatą Północą a biednym Południem były bolączką Jana Pawła II. Przypominał, że globalizacja, potęgująca ten niesprawiedliwy podział, powinna przebiegać pod hasłem solidarności, a nie chęci wzbogacenia się. Wyniósł na ołtarze m.in. Brata Alberta i Matkę Teresę z Kalkuty, którzy poświęcili życie służbie najuboższym. W watykańskim Domu św. Marty jadał kolacje wigilijne z biedakami i bezdomnymi.

Stolica Apostolska utrzymuje stosunki dyplomatyczne z 178 państwami. Jej zaangażowanie w sprawy międzynarodowe ma charakter duchowy, nie polityczny, co najlepiej widać na przykładzie udziału Watykanu w obradach Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Stolica Apostolska nie jest pełnoprawnym członkiem ONZ, lecz ma status stałego obserwatora, co pozwala jej przedstawiać swoje stanowisko na forum tej organizacji, brać udział w jej pracach, ale bez prawa głosu. Pełne członkostwo mogłoby się niekiedy wiązać z uwikłaniem w toczące się konflikty polityczne, koniecznością opowiedzenia się po którejś ze stron i stosowaniem sankcji międzynarodowych wobec państwa naruszającego Kartę NZ. Mogłoby to z kolei grozić restrykcjami ze strony władz tego państwa wobec katolików mieszkających na jego terenie. Status stałego obserwatora pozwala uniknąć pytania, po której ze stron konfliktu jest Kościół katolicki.

Państwo Watykan jest uznawane za podmiot prawa międzynarodowego w zakresie suwerenności doczesnej, czyli terytorialnej, natomiast Stolica Apostolska jest uznawana za podmiot prawa międzynarodowego w zakresie suwerenności duchowej. W ciągu dziejów ukształtował się zwyczaj uznawania Stolicy Apostolskiej za podmiot prawa międzynarodowego reprezentujący Kościół katolicki. Oznacza to, że Stolica Apostolska jest partnerem, z którym można zawierać umowy międzynarodowe i który może być członkiem międzynarodowych organizacji. Stąd praktyka wysyłania przez Stolicę Apostolską do poszczególnych państw ambasadorów- nuncjuszów, czy też przedstawicieli reprezentujących ją w różnych organizacjach międzynarodowych, takich jak Organizacja Narodów Zjednoczonych, Wspólnota Europejska, czy Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie