Jarzmo i brzemię

14 niedziela zwykła, 9 lipca 2017, Mt 11,25-30, notatki do wykorzystania

Orygenes.pl

• Jarzmo to narzędzie rolnicze, które nakładano je na karki wołów, krów lub jałówek ciągnących pług lub wóz. Składało się ono z drewnianej ramy, która sprawiała, że zwierzęta szły równo.
• W Biblii jako metafora literacka jarzmo pojawia się już w Starym Testamencie: To powiedział Pan do mnie: «Sporządź sobie więzy i jarzmo i nałóż je sobie na szyję!(Jr 27,2). Efraim jest jak pojętna jałowica, która chętnie pracuje przy młocce; Ja mu sam włożę jarzmo na wspaniałą szyję, sam Efraima zaprzęgnę, orać będzie Juda, Jakub zaś będzie bronował (Oz 10,11).
• Gdy Jezus mówi o jarzmie, obraz literacki staje się zaskakujący: jak dwa woły połączone jarzmem idą obok siebie, wykonując pracę rolne, tak ie chrześcijańskie – porównane do trudów roli – to zadanie do wykonania we dwóch. Z tym że tym drugim „zaprzęgniętym w jarzmo Bożej roli” jest Bóg – Jezus Chrystus. I dlatego dla człowieka jarzmo to jest słodkie i lekkie.

Dziękczynienie Jezusa za to, że Bóg objawił się prostaczkom, a nie mędrcom, stanowi głos w dyskusji o statusie ubogich i niewykształconych, która toczyła się w tym czasie w żydowskiej literaturze mądrościowej. Z jednej strony uważano, że tajemnice Boże dostępne są tylko dla wybranych. Pogląd taki poświadczają Dan 2:20-23, tj. modlitwa dziękczynna Daniela za dar rozumienia tajników Mądrości Boga, oraz 2 Księga Ezdrasza 12,36-38, kiedy to Ezra otrzymuje interpretację swoich wizji i ma je przekazać mędrcom spośród ludu. Odmienne zdanie można odnaleźć już w Ps 19,8b: „świadectwo Pana niezawodne – poucza prostaczka”, a także w księgach mądrościowych: Prz 8,5, 9,4, Mdr 9,4-5, Syr 51,23, gdzie Mądrość Boża staje się dostępna dla niewykształconych. W Nowym Testamencie światopogląd pokrewny do tego wyrażonego w Mt 11,25 odnajdujemy w 1 Kor 1, 19 (Iz 29,14), 26-29.

Końcówka 11,29 stanowi cytat z Jr 6,16 w wersji bliskiej tłumaczeniu greckiemu, tzw. Septuaginty: […] αὶ εὑρήσετε ἁγνισμὸν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν […], „i odnajdziecie oczyszczenie dla swoich dusz”. Mateusza zamienia jednak ἁγνισμός, „oczyszczenie” na ἀνάπαυσις, „odpoczynek”, co jest istotną zmianą. Idea odpoczynku, obecna w tak kluczowych ustępach Pięcioksięgu jak Rdz 2,2, Wj 33,14, obecna jest w literaturze tak mądrościowej (Syr 6,28, 51,27), jak i apokaliptycznej (2 Ezd 8,52). Nabiera ona istotnej wagi w Heb 3-4 oraz w późniejszej literaturze gnostyckiej („odpoczynek” jest kilkakrotnie wspominany tak we wzmiankowanej wcześniej Ewangelii Tomasza, jak również w Ewangelii Prawdy).

Istotnym kontekstem dla słów Jezusa o jego własnym jarzmie jest tradycja rabiniczna, która identyfikuje Torę jako „jarzmo”. Traktat Miszny Pirke Awot III 5 przekazuje następujące pouczenie rabina Nechunii ben Hachan: „Każdy, kto przyjmuje na siebie jarzmo Tory, zdejmuje z siebie jarzmo władztwa i jarzmo ziemskiego sposobu życia [dosł. drogi ziemi]. Każdy zaś, kto zrzuca z siebie jarzmo Tory, kładzie na siebie jarzmo władztwa i jarzmo ziemskiego sposobu życia”. Co ciekawe, Miszna Berachot II 2 identyfikuje początek modlitwy Szema z „jarzmem królestwa niebieskiego”, a jej dalszą część, Wehaja im szamoa (opartą na Pwt 11,13-21), z „jarzmem przykazań”, stwierdzając równocześnie, że porządek ten jest znaczący.