Ósme przykazanie Boże

Treść przykazania

 Prawdomówność, zaufanie, męczeństwo. Co robić, gdy prawdomówność mi się „nie opłaca”? Co to znaczy zaufać człowiekowi i co robić, gdy ktoś to zaufanie naruszy? Zaufanie jako podstawa każdej relacji międzyludzkiej. Męczeństwo „pozytywne” a „negatywne” – jak odróżniać? Boję się męczeństwa za wiarę, myślę, że to nie na moje siły… Skąd brać siły do męczeństwa, aby np. rezygnować ze swoich racji. Czy cel uświęca środki?

Obmowa i oszczerstwo. Obgadywanie i grzebanie się we własnych myślach na czyjś temat. Czy można nauczyć się panować nad własnym językiem, aby nie ranić innych (tych najbliższych i dalszych), jak to robić? Gdzie jest granica między obmową a mówieniem o kimś?

Kłamstwo. Życie z ciągłym poczuciem krzywdy, brak odwagi, by coś zmienić. Czy zawsze mówić prawdę? Komu, kiedy, jak dlaczego i po co? Kłamstwo czy cała prawda?

Naprawianie krzywdy. Co zrobić, gdy prawda może uczynić jeszcze więcej krzywdy, gdy się ją ujawni? Czy można nie kłamać? Czy wystarczy tylko powiedzieć „przepraszam”.

Prawo do ujawniania prawdy. Prawdę rzucić komuś prosto w oczy? Np. o nieuleczalnej chorobie – czy mówić? Kiedy nie mówić prawdy i dlaczego?

Środki społecznego przekazu. Sensacja i reklama. Ich wpływ na nasze poczucie prawdy. Jak z nich korzystać?

Piękno i sztuka sakralna. Czy jest na to miejsce w moim życiu?

1. Dlaczego właściwie prawda?

WSTĘP

Gdy człowiek zastanowi się nad istnieniem prawdy i kłamstwa, to może dojść do wniosku, że to Bóg stworzył… kłamstwo! Wystarczy odwołać się do świata zwierząt – Bóg stworzył prawa natury i podarował zwierzętom ich zachowania… one kierują się instynktem, atakują i zabijają. Aby przeżyć – także oszukują – zarówno drapieżniki, jak ich ofiary, nadają mnóstwo fałszywych komunikatów, aby się wzajemnie oszukać.[1] Kłamstwo sprawia, że zwierzęta osiągają pewne wymierne korzyści. A co zyskuje człowiek posługując się kłamstwem?

AKTYWIZACJA

Praca w rodzinie. Metoda – tabelka. Prezentacja na forum. DYSKUSJA – czy we wszystkich przypadkach można uniknąć kłamstwa? Jest to dużo trudniejsze? Opłaca się używać kłamstwa? Czy rodzina zyskuje na kłamaniu bardziej niż na prawdzie?

PUENTA

KKK 2464 Ósme przykazanie zabrania fałszowania prawdy w relacjach z drugim człowiekiem. Ten przepis moralny wypływa z powołania Ludu świętego, by był świadkiem swojego Boga, który jest prawdą i chce prawdy.

Wykroczenia przeciw prawdzie – przez słowa lub czyny – wyrażają odmowę zobowiązania się do prawości moralnej; są poważną niewiernością Bogu i w tym sensie podważają podstawy Przymierza.

KKK 2465 Stary Testament zaświadcza, że Bóg jest źródłem wszelkiej prawdy. Jego słowo jest prawdą. Jego prawo jest prawdą. „Jego wierność… (trwa) z pokolenia na pokolenie” (Ps 119, 90). ponieważ Bóg jest „prawdomówny” (Rz 3, 4), członkowie Jego Ludu są wezwani do życia w prawdzie.

KKK 2466 W Jezusie Chrystusie Boża prawda objawiła się w pełni. „Pełen łaski i prawdy” (J 1, 14), jest On „światłością świata” (J 8,12), jest Prawdą. „Kto w (Niego) wierzy, nie pozostaje w ciemności” (J 12, 46). Uczeń Jezusa „trwa w Jego nauce”, by poznać „prawdę, która wyzwala” (J 8, 32) i uświęca.

Pójść za Jezusem oznacza żyć „Duchem Prawdy”, którego Ojciec posyła w Jego imieniu i który prowadzi „do całej prawdy” (J 16,13). Jezus poucza swoich uczniów o bezwarunkowym umiłowaniu prawdy: „Niech wasza mowa będzie: Tak, tak; nie, nie” (Mt 5, 37).

KKK 2467 Człowiek z natury kieruje się ku prawdzie. Ma obowiązek szanować ją i o niej świadczyć: „Z racji godności swojej wszyscy ludzie, ponieważ są osobami… nagleni są własną swą naturą, a także obowiązani moralnie do szukania prawdy, przede wszystkim w dziedzinie religii. Obowiązani są też trwać przy poznanej prawdzie i całe swoje życie układać według wymagań prawdy”.

KKK 2468 Prawda jako prawość postępowania i prawość słowa ludzkiego nazywa się prawdomównością, szczerością lub otwartością. Prawda lub prawdomówność jest cnotą, która polega na tym, by okazywać się prawdziwym w swoich czynach, by mówić prawdę w swoich słowach, wystrzegając się dwulicowości, udawania i obłudy.

Mówi się dziś wiele o ratowaniu zanieczyszczonego środowiska naturalnego, a więc powietrza, ziemi, wody, tymczasem ratowanie życia na ziemi trzeba rozpocząć od wielkiego alarmu z powodu zanieczyszczenia kłamstwem ludzkich serc. Kłamstwo bowiem tuszuje wszelkie inne zanieczyszczenia, wiodące do śmierci życia religijnego, moralnego, psychicznego, a nawet biologicznego.[2]

2. Zaufanie

WSTĘP

Przywołajmy teraz postawione przez nas pytania: „Kłamstwo czy cała prawda? Prawdę rzucić komuś prosto w oczy? Np. o nieuleczalnej chorobie – czy mówić? Kiedy nie mówić prawdy i dlaczego?”

Trzeba bowiem zaznaczyć, że są takie sytuacje, gdy wydaje się, że powiedzenie całej prawdy może narobić więcej szkody niż skłamanie; kiedy wydaje się, że to właśnie kłamstwo jest znakiem szacunku dla drugiego człowieka niż powiedzenie prawdy. Co wtedy? Przecież przykazanie wyraźnie i jednoznacznie opowiada się jednak za prawdą.

AKTYWIZACJA

Praca w rodzinach z formularzem WAGA.[3] Prezentacja na forum.

PUENTA

KKK 2468 Prawda jako prawość postępowania i prawość słowa ludzkiego nazywa się prawdomównością, szczerością lub otwartością.

Prawda lub prawdomówność jest cnotą, która polega na tym, by okazywać się prawdziwym w swoich czynach, by mówić prawdę w swoich słowach, wystrzegając się dwulicowości, udawania i obłudy.

KKK 2469 „Ludzie nie mogliby żyć razem, gdyby nie mieli do siebie zaufania, czyli gdyby nie przekazywali sobie prawdy” (św. Tomasz z Akwinu, STh, II-II, 109,3, ad.1). Cnota prawdy oddaje sprawiedliwie drugiemu człowiekowi to, co mu się należy.

Prawdomówność zachowuje złoty środek między tym, co powinno być wyjawione, a sekretem, który powinien być zachowany; prowadzi ona do uczciwości i dyskrecji.

W duchu sprawiedliwości „człowiek na podstawie samej uczciwości powinien drugiemu przekazywać prawdę” (tamże).

IV. Poszanowanie prawdy

KKK 2488 Prawo do ujawniania prawdy nie jest bezwarunkowe. Każdy powinien dostosowywać swoje życie do ewangelicznej zasady miłości braterskiej. W konkretnych sytuacjach wymaga ona rozstrzygnięcia, czy należy ujawniać prawdę temu, kto jej żąda, czy nie.

 KKK 2489 Miłość i poszanowanie prawdy powinny kierować odpowiedzią na każdą prośbę o informację lub ujawnienie prawdy. Dobro i bezpieczeństwo drugiego człowieka, poszanowanie życia prywatnego, dobro wspólne są wystarczającymi powodami do przemilczenia tego, co nie powinno być znane, lub do dyskrecji. Obowiązek unikania zgorszenia nakazuje często ścisłą dyskrecję. Nikt nie jest zobowiązany do ujawniania prawdy temu, kto nie ma prawa jej znać.

 KKK 2490 Tajemnica sakramentu pojednania jest święta i nie może być zdradzona pod żadnym pretekstem. „Tajemnica sakramentalna jest nienaruszalna; dlatego nie wolno spowiednikowi słowami lub w jakikolwiek inny sposób i dla jakiejkolwiek przyczyny w czymkolwiek zdradzić penitenta”.

 KKK 2491 Tajemnice zawodowe, do których są zobowiązani na przykład politycy, wojskowi, lekarze, prawnicy, lub zwierzenia przekazane w tajemnicy powinny być zachowane. Wyjątkiem są szczególne przypadki, gdy zachowanie tajemnicy mogłoby przynieść temu, kto ją powierza, temu, komu ją powierzono, lub osobie trzeciej bardzo poważne szkody, których można by uniknąć jedynie przez ujawnienie prawdy. Informacje prywatne, przynoszące szkodę drugiemu człowiekowi, nawet jeśli nie zostały powierzone w tajemnicy, nie mogą być ujawniane bez poważnej i proporcjonalnej przyczyny.

 KKK 2492 Każdy powinien zachować sprawiedliwą dyskrecję wobec prywatnego życia innych ludzi. Osoby odpowiedzialne za przekaz informacji powinny zachowywać właściwe proporcje między wymaganiami dobra wspólnego a poszanowaniem praw indywidualnych. Ingerencja środków społecznego przekazu w prywatne życie osób zaangażowanych w działalność polityczną lub publiczną powinna być potępiona, o ile narusza ich intymność i wolność.

Z tego, że nie wolno kłamać bynajmniej nie wynika, że trzeba mówić wszystko, co wiemy… Mądrość, podstawowa cnota chrześcijańska, decyduje komu, co i w jakiej mierze wolno mówić.[4]

Wiele spraw jest objętych sekretem naturalnym, który nie może być naruszony, choćby ze względu na miłość bliźniego. Wchodzą tu w grę:

• słabości drugiego człowieka,
• jego wady,
• a zwłaszcza błędy, które w życiu popełnił,
• złe czyny, jakich w życiu dokonał.

Istnieje również szereg tajemnic rodzinnych, zawodowych danej społeczności, które z racji wzajemnego zaufania nie mogą być ujawnione. Najczęściej powodem dyskrecji jest troska o dobro innych, bo ujawniona prawda może być wykorzystana na ich szkodę.

Jakie zatem są zasady, których należy przestrzegać, aby nie kłamać, a równocześnie nie mówić tego, czego mówić nie wolno?

OPANOWANIE SZTUKI MILCZENIA. Kto nie umie milczeć, ten nie potrafi mówić mądrze. W milczeniu waży się słowa – wypowiedziane i te usłyszane. Mądry człowiek potrafi w milczeniu zważyć usłyszane słowo. W milczeniu dojrzewają również słowa wypowiadane. Człowiek zastanawia się, komu informację przekazać, dlaczego ma to uczynić, co chce przez to osiągnąć i w jaki sposób może to zrobić.

Chyba więcej można spotkać ludzi, którzy żałowali, że powiedzieli jedno słowo za dużo niż tych, którzy żałowali, że w odpowiednim momencie ugryźli się w język i milczeli.

ODWRACANIE UWAGI OD PRAWDY, KTÓREJ NIE MOŻNA UJAWNIĆ. Może być coś takiego, jak ewangeliczna dyplomacja, kiedy grzecznie i stanowczo zmieniamy temat rozmowy, aby nie wyjawić prawdy, której tej osobie albo w tym momencie nie można wyjawić.

ZAUFANIE DECYDUJE, o tym, w jakiej mierze człowiekowi można przekazać prawdę. Chodzi o odpowiedzialność za przekazaną prawdę, która w rękach bliźniego może być wielkim bogactwem lub narzędziem zniszczenia.

3. Panowanie nad językiem

WSTĘP

Kolejne postawione przez nas pytanie brzmi następująco: „Czy można nauczyć się panować nad własnym językiem, aby nie ranić innych (tych najbliższych i dalszych)? Jak to robić?”

AKTYWIZACJA

Praca w rodzinach. Formularz – TOYOTA.[5] Najprościej byłoby teraz poszukać sposobów na to, aby jednak jakoś się pohamować, albo na to, jak się tego właściwie nauczyć… Ale to jest pytanie wtórne… Zadanie jednak jest następujące: poszukajmy odpowiedzi na pytanie następujące:  dlaczego właściwie człowiek nie umie, albo nie chce się pohamować? Co nim kieruje, że gada rzeczy nierozważne? Czemu się wtedy poddaje, jaki ma w tym cel?

PUENTA

KKK 2476 Fałszywe świadectwo i krzywoprzysięstwo. Wypowiedź sprzeczna z prawdą, wyrażona publicznie, nabiera szczególnego znaczenia. Przed sądem staje się ona fałszywym świadectwem. Złożona pod przysięgą jest krzywoprzysięstwem. Takie sposoby postępowania przyczyniają się do skazania osoby niewinnej, do uniewinnienia osoby winnej lub też do zwiększenia kary, której podlega osoba oskarżona. podważają one w sposób istotny sprawowanie wymiaru sprawiedliwości i słuszność wyroku ogłoszonego przez sędziów.

KKK 2477 Poszanowanie dobrego imienia osób zabrania jakiegokolwiek niesprawiedliwego czynu lub słowa, które mogłyby wyrządzić im krzywdę. Staje się winnym:
– pochopnego sądu, kto nawet milcząco uznaje za prawdziwą – bez dostatecznej podstawy – moralną wadę bliźniego;
– obmowy, kto bez obiektywnie ważnej przyczyny ujawnia wady i błędy drugiego człowieka osobom, które o tym nie wiedzą;
– oszczerstwa, kto przez wypowiedzi sprzeczne z prawdą szkodzi dobremu imieniu innych i daje okazję do fałszywych sądów na ich temat.

KKK 2478 W celu uniknięcia wydawania pochopnego sądu każdy powinien zatroszczyć się, by – w takiej mierze, w jakiej to możliwe – interpretować w pozytywnym sensie myśli, słowa i czyny swego bliźniego:

Każdy dobry chrześcijanin winien być bardziej skory do ocalenia wypowiedzi bliźniego niż do jej potępienia. A jeśli nie może jej ocalić, niech spyta go, jak on ją rozumie; a jeśli on rozumie ją źle, niech go poprawi z miłością; a jeśli to nie wystarcza, niech szuka wszelkich środków stosownych do tego, aby on, dobrze ją rozumiejąc, mógł się ocalić. (św. Ignacy Loyola, Ćwiczenia duchowne, 22)

KKK 2479 Obmowa i oszczerstwo niszczą dobre imię i cześć bliźniego. Cześć jest świadectwem społecznym składanym godności człowieka i każdy ma naturalne prawo do czci, do dobrego imienia i do szacunku. Tak więc obmowa i oszczerstwo naruszają cnoty sprawiedliwości i miłości.

Ósme przykazanie zabrania oszczerstwa, ponieważ jest ono często przyczyną niezawinionych łez.[6] Niewinne cierpienie zawsze o wiele bardziej boli niż zawinione. Cierpienie jako kara zawsze ma swój sens i przez to jest łatwiejsze do zniesienia.

Bogu chodzi o to, aby nie było oszczerców na tym świecie. Ich grzech jest jednym z najtrudniejszych do naprawienia. Oszczerstwo musi być odwołane wobec tych, przy których zostało rzucone. Jeśli człowieka było stać na rzucenie kłamstwa, to musi go być stać na jego odwołanie.

Odwrotnością oszczerstwa jest pochlebstwo – przypisywanie człowiekowi dobra, które nie uczynił. Przyczyna – chęć pozyskania przychylności temu, komu się nadskakuje. Brak tu miłości do siebie i drugiego człowieka.

4. Obmowa i mówienie o kimś

WSTĘP

Ktoś postawił pytanie: „Gdzie jest granica między obmową a mówieniem o kimś?” Rzeczywiście – jest ona bardzo cieniutka, ale na tyle wyraźna, że można ja zauważyć i poszanować.

AKTYWIZACJA

Praca w rodzinach. Formularz – Rozegraj to mądrze.[7] Zadanie jest następujące: poszukujemy odpowiedzi na pytanie: gdzie właściwie leży granica między obmową a mówieniem o kimś? Czym różni się rozmawianie o czyichś błędach, wadach, postępowaniu, które jest złe, nie podoba mi się, nie akceptuję go – wszystko to jest prawdziwe… więc dlaczego miałbym o tym nie mówić? Czym to się różni po prostu od rozmawiania o jakichś sprawach, które jest ważne np. dla właściwego funkcjonowania w szerszej rodzinie lub w gronie znajomych.

PUENTA

Ksero – Staniek, s.161 – 163.

5. Media i reklama[8]

Jacek Romanowicz, Siła piwnych skojarzeń, w: Newsweek 26/2002, 30.06.2002, s.93.

6. Miłość do zwierząt

WSTĘP

Żyjemy w świecie nie tylko ludzi, ale i zwierząt. Siłą rzeczy musimy mieć do nich jakieś doniesienie. Uczymy też dzieci szacunku dla zwierząt i ich poznawania. Wybieramy się do ZOO, pokazujemy zwierzęta, ptaszki, czasami trzymamy zwierzątka w domu.

Jaka relacja do zwierząt istnieje w naszym życiu i codzienności? Czy coś ważnego im może zawdzięczamy? Jaką rolę spełniają w naszym życiu?

AKTYWIZACJA

Praca w rodzinie. Formularz – zwierzaki. Zadanie jest następujące: wypisujemy odpowiedzi na w/w pytania: Jaka relacja do zwierząt istnieje w naszym życiu i codzienności? Czy coś ważnego im może zawdzięczamy? Jaką rolę spełniają w naszym życiu? Prezentacja na forum.

PUENTA

Poszanowanie integralności stworzenia

KKK 2415 Siódme przykazanie domaga się poszanowania integralności stworzenia. Zwierzęta, jak również rośliny i byty nieożywione, są z natury przeznaczone dla dobra wspólnego ludzkości w przeszłości, obecnie i w przyszłości. Korzystanie z bogactw naturalnych, roślinnych i zwierzęcych świata nie może być oderwane od poszanowania wymagań moralnych. Panowanie nad bytami nieożywionymi i istotami żywymi, jakiego Bóg udzielił człowiekowi, nie jest absolutne; określa je troska o jakość życia bliźniego, także przyszłych pokoleń; domaga się ono religijnego szacunku dla integralności stworzenia.

KKK 2416 Zwierzęta są stworzeniami Bożymi. Bóg otacza je swoją opatrznościową troską. Przez samo swoje istnienie błogosławią Go i oddają Mu chwałę. Także ludzie są zobowiązani do życzliwości wobec nich. Warto przypomnieć, z jaką delikatnością traktowali zwierzęta tacy święci, jak św. Franciszek z Asyżu czy św. Filip Nereusz.

KKK 2417 Bóg powierzył zwierzęta panowaniu człowieka, którego stworzył na swój obraz. Jest więc uprawnione wykorzystywanie zwierząt jako pokarmu i do wytwarzania odzieży. Można je oswajać, by towarzyszyły człowiekowi w jego pracach i rozrywkach. Doświadczenia medyczne i naukowe na zwierzętach, są praktykami moralnie dopuszczalnymi, byle tylko mieściły się w rozsądnych granicach i przyczyniały się do leczenia i ratowania życia ludzkiego.

KKK 2418 Sprzeczne z godnością ludzką jest niepotrzebne zadawanie cierpień zwierzętom lub ich zabijanie. Równie niegodziwe jest wydawanie na nie pieniędzy, które mogłyby w pierwszej kolejności ulżyć ludzkiej biedzie. Można kochać zwierzęta; nie powinny one jednak być przedmiotem uczuć należnych jedynie osobom.

[1] Por. Jacek Salij OP, Dekalog, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1988, s.99nn.

[2] Ks. Edward Staniek, W trosce o sumienie, Wydawnictwo św. Stanisława, Kraków 1996, s.147.

[3] Rysunek z: WPROST, 21 października 2001 r., s.54, autor: J. Kapusta.

[4] Ks. Edward Staniek, W trosce o sumienie, Wydawnictwo św. Stanisława, Kraków 1996, s.149nn.

[5] REKLAMA nowej Toyoty Avensis, POLITYKA nr 9 (2287), 3 marca 2001 r., s.99.

[6] Ks. Edward Staniek, dz. cyt., s.159.

[7] Dla zilustrowania formularza wykorzystać dowolny rysunek lub zdjęcie z prasy przedstawiające rozmawiających ze sobą ludzi.

[8] Interesujący artykuł: Jacek Romanowicz, Siła piwnych skojarzeń, w: Newsweek 26/2002, 30.06.2002, s.93. Internet: ttp://newsweek.redakcja.pl/archiwum/artykul.asp?Artykul=9559