Prawa człowieka fundamentem demokracji
Scenariusz spotkania dla uczniów szkoły średniej, studentów lub osób dorosłych.
Czas trwania: 60 minut.
Cele dydaktyczne: uczestnik spotkania rozumie, na czym polega godność człowieka oraz jego społeczna natura, potrafi ją scharakteryzować oraz wie, jakie wymagania może postawić człowiekowi władza państwowa; wie również, jakie jest źródło praw człowieka.
Środki dydaktyczne: papier formatu A4, przybory do pisania, klej biurowy, nożyczki, taśma klejąca, formularz krzyżówki, chusteczki higieniczne,
Spotkanie składa się z 4 modułów. Każdy z nich posiada:
- wstęp – jest to wprowadzenie uczestników spotkania w klimat i tematykę każdej części oraz przedstawienie problemu, nad którym będziemy pracować,
- aktywizację – uczestnicy pracują indywidualnie lub w grupach, a następnie prezentują na forum efekty pracy, prowadzący w tym czasie rozdaje potrzebne materiały, pilnuje czas potrzebny do wykonania ćwiczenia, wyjaśnia ewentualne trudności oraz zachęca do aktywności,
- puentę – prowadzący wyjaśnia sens ćwiczenia, nawiązuje do efektów pracy oraz odpowiada ze swojej strony na postawiony problem.
1. Dłoń
WSTĘP
Powitaj wszystkich uczestników, sprawdź, czy każdy a miejsce, czy jesteś w stanie trzymać kontakt wzrokowy z każdą osobą. Krótko możesz przedstawić tematykę zajęć, ale nie wchodź w szczegóły. Niech to będzie jakby zaproszenie do wspólnej podróży…
Następnie powiedz: „Na powitanie drugiej osoby uchyla się kapelusza, całuje się damę w dłoń, machamy do kogoś lub biegniemy pędem, aby się przytulić i objąć tego, kto również czeka na spotkanie. Zwyczajem jest też, że podajemy sobie dłoń na powitanie. Jest to gest otwartości i zaufania. Dzielę się jakby swoim światem z drugą osoba i zapraszam ją do przyjęcia tego daru. Aby jednak tym darem się podzielić, musze najpierw zdawać sobie z niego sprawę…”
AKTYWIZACJA
Powiedz uczestnikom, że będą pracowali indywidualnie, rozdaj kartki papieru oraz przybory do pisania. Wyjaśnij zadanie do wykonania: „Naszym zadaniem będzie umieszczenie na papierze odrysu swojej dłoni. Podpisujemy kartkę swoim imieniem i nazwiskiem. Następnie w polu narysowanej dłoni wpisujemy pięć własnych cech, z których jesteśmy najbardziej zadowoleni. Cechy mogą dotyczyć wyglądu, talentów, umiejętności… wszystkiego, co składa się na moje bogactwo osobowości”.[1]
Po wykonaniu tej czynności podajemy kartkę inne osobie, która może dopisać cos od siebie – oczywiście chodzi o dobre cechy na temat podpisanej na kartce osoby.
Można na to poświęcić kilka minut, w zależności od wielkości grupy i stopnia znajomości między uczestnikami. Po zakończeniu ćwiczenia kartka wraca do właściciela, tu także można przeznaczyć chwilę na przeczytanie tego, co inni napisali o mnie i na podzielenie się wrażeniami.
Nie zbieraj kartek z rysunkami dłoni, za chwilę będą potrzebne uczestnikom.
PUENTA
Puentując pierwszą część spotkania powiedz: „Zdajemy sobie sprawę, ile piękna i wartościowych cech może być w człowieku, może być we mnie samym… na co dzień może nie ma zbyt wielu okazji, aby wyrazić to słowami, aby nawet zdawać sobie z tego sprawę…
Sądzę, że jedną z najważniejszych i wartości cech człowieka jest to, że został Stworzony na obraz Stwórcy.[2] Człowiek jest osobą, to znaczy, że ma rozum, by dążyć do prawdy i wolną wolę, by mógł podejmować decyzje[3], nade wszystko zaś obdarzony jest godnością, co znaczy, że Bóg nie tylko go stworzył, ale też przeznaczył do życia wiecznego z Sobą samym”.
2. Społeczna natura człowieka
WSTĘP
Wprowadzając uczestników w następną część spotkania powiedz: „Mogłoby się zatem wydawać, że istota tego, kim jest człowiek tkwi wyłącznie gdzieś w jego wnętrzu i człowiek mógłby realizować swoje życiowe cele samodzielnie, ewentualnie we współpracy z Bogiem. Nie można jednak zapominać o tym, że taką samą godność jak moja posiada każdy człowiek. Wiemy także, że ma człowiek cele, które przerastają jego indywidualne możliwości. Chcąc kochać i przekazywać życie zakłada rodzinę, zaś by swą rodzinę chronić oraz aby realizować wszelkie cele służące rozwojowi własnych talentów, zrzesza się z innymi ludźmi. Zastanówmy się zatem, co możemy zrobić razem”.
AKTYWIZACJA
Poproś uczestników, aby dobrali się w pary lub zespoły 3 – osobowe. Następnie wyjaśnij zadanie do wykonania: „Na dużym arkuszu papieru przyklejamy dłonie z naszymi dobrymi cechami i talentami. Następnie liniami łączymy hasła tam napisane i na łączących wyrazy wypisujemy – co moglibyśmy razem zrobić, posiadając wypisane na kartkach cechy i talenty? Co mogłoby się udać we współpracy?” Wyjaśnij, że mogą być to ogólne cele, jak np. dobra współpraca, ciekawa wyprawa w nieznane; mogą być to również jakieś szczegółowe cele, np. zamiłowanie do książek może zaowocować ich pożyczaniem i wymianą, a talent literacki i fachowość w jakiejś dziedzinie może przynieść dobry owoc w postaci napisania ciekawego artykułu.
Czas na ćwiczenie 10 minut. Prezentacja – metodą karuzeli: od pary do pracy podajemy wypisane przez nas arkusze, odczytujemy „osiągnięcia” innych właśnie w parach.
Po zakończeniu ćwiczenia zachęć uczestników, aby umieścili swoje dzieła przyklejając je np. na tablicy lub ścianie.
PUENTA
Puentując tę część spotkania powiedz: „Chcąc kochać i przekazywać życie zakłada rodzinę, zaś by swą rodzinę chronić oraz aby realizować wszelkie cele służące rozwojowi własnych talentów, zrzesza się z innymi ludźmi. W tym właśnie wyraża się coś, co Kościół nazywa społeczną naturą człowieka[4]. Chociaż więc widzimy, że nie wszyscy ludzie są równi pod względem różnych możliwości – fizycznych, intelektualnych, moralnych – to jednak ich wspólne pochodzenie oraz natura nakazują uznać podstawową równość między wszystkimi”[5].
3. Państwo i władza
WSTĘP
We wstępie do trzeciej części spotkania powiedz: „Każdy z nas żyje w jakiejś konkretnej grupie: w konkretnej rodzinie czy wspólnocie, w konkretnej społeczności lokalnej, szkolnej, zawodowej, parafialnej, wreszcie w konkretnym państwie. Wiemy, że współżycie w każdej z tych zbiorowości nie jest „skazane na sukces” – może przebiegać lepiej lub gorzej. W każdej grupie trudności pojawiają się zwłaszcza wtedy, gdy ktoś, kto z racji swej pozycji w grupie domaga się jakiegoś zachowania od członka grupy. Spróbujmy wychwycić te trudności”.
AKTYWIZACJA
Podziel uczestników na kilkuosobowe grupy i wyjaśnij, że metodą pracy, którą się posłużymy będzie krzyżówka.
Rozdaj grupom formularz krzyżówki, na którym pionowo będzie wypisane hasło PRAWO PAŃSTWOWE. Wyjaśnij zadanie: „Zadaniem dla grupy będzie poszukanie odpowiedzi na pytanie: kiedy prawo państwowe może sprawiać trudności i kłopoty obywatelowi? Rozwiązania wpisujemy poziomymi hasłami w przygotowaną planszę.[6]
Czas na wykonanie ćwiczenia: 12-15 minut. Prezentacja przez odczytanie haseł przez jedną z osób w grupie, a następnie w formie galerii – przyklejamy krzyżówki na dużym arkuszu papieru i przyklejamy go w wolnym miejscu, aby można się było zapoznać w wolnej chwili. Ilość okienek w poziomie – wg uznania uczestników.
PUENTA
Puentując kolejną część spotkania powiedz: „Jest tak, na przykład wtedy, gdy rodzic nakazuje dziecku stawienie się w domu o określonej godzinie, albo gdy pracodawca określa zakres obowiązków pracownika. Podobnie dzieje się w zorganizowanej grupie, którą nazywamy państwem”. Państwo – a dokładniej władza prawodawcza – domaga się od obywateli bardzo wielu rozmaitych zachowań, a wymogi te obywatele znają jako prawo danego państwa. Dlatego mówi się czasami, że prawo wymaga, byś jeździł prawą stroną ulicy, czy też byś płacił podatki”.
4. Demokracja i prawa człowieka
WSTĘP
Przechodząc do kolejnej części spotkania powiedz: „Wspomnieliśmy o trudnościach związanych z domaganiem się od kogoś jakiegoś zachowania. Niektórzy nie dostrzegają takiej trudności wtedy, gdy ktoś, kto może od innych domagać się jakiegoś zachowania posiada pewne cechy, które oni uważają za wystarczające, by ów ktoś mógł formułować swoje żądania.
Powiada się więc czasami, że skoro rodzice utrzymują dziecko, mogą domagać się od niego określonego zachowania; albo pracodawca, ponieważ płaci, może wymagać. Powiada się wreszcie, że jeżeli władza prawodawcza jest demokratyczna – to znaczy pochodzi z wyboru ogółu podległych jej jednostek uprawnionych do głosowania – może stanowić takie prawo, jakie akceptuje większość jej wyborców.
Czy zatem oznacza to, że władza mogłaby ustanawiać prawa, które przyniosłyby ludziom głębokie poczucie fundamentalnego braku sprawiedliwości, łzy i cierpienie?
AKTYWIZACJA
Podziel uczestników na kilkuosobowe grupy. Przedstaw zadanie do wykonania: „Demokracja bywa czasami okrutna względem człowieka. Co zatem zrobić, aby obywatel już więcej nie przeżywał poczucia upokorzenia? Co zrobić, aby chusteczka, którą ociera sobie oczy, była już tą ostatnią… Odpowiedzi na to pytanie wpisujemy właśnie na chusteczkach higienicznych”.
W tym momencie pokaż uczestnikom chusteczki. Czas trwania ćwiczenia: 5 minut. Prezentacja w formie odczytania odpowiedzi przez jedną osobę w każdej grupie. Po zakończeniu prezentacji można je przykleić na dużym arkuszu papieru.
PUENTA
Puentując tę część spotkania powiedz: „Może więc, by ludzie mogli żyć w miarę szczęśliwie i zgodnie w swych wspólnotach potrzeba czegoś więcej niż władza o określonych cechach. Przypomnijmy, iż na początku naszych rozważań zastanawialiśmy się nad tym, kim jest człowiek, odpowiadając, iż jest on osobą obdarzoną godnością przez swego Stwórcę oraz posiadającą naturę społeczną. Jak sprawić by pamiętała o tym władza oraz każdy człowiek wchodzący codziennie w niezliczone relacje z innymi ludźmi? Współcześnie najlepszym sposobem przypominania o tym jest odwoływanie się do idei praw człowieka, a więc takich praw, które przysługują każdemu z racji bycia człowiekiem, dlatego często określa się je dodatkowo jako powszechne, przyrodzone i niezbywalne[7]. O prawach człowieka mówi się wręcz, że stanowią one fundament demokracji, a więc bez ich zapewnienia „gmach” demokratycznego państwa musiałby runąć[8].
Wśród bardzo wielu ważnych praw człowieka, które znaleźć można na przykład w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, dwa są szczególnie ważne, to znaczy szczególnie dobitnie przypominają nam o tym, kim jest człowiek.
Pierwszym jest prawo do życia jako warunek konieczny posiadania jakichkolwiek praw i samego utrzymania istnienia wspólnoty. Dlatego ochrona tego prawa powinna być troską nie tylko chrześcijan, lecz wszystkich ludzi[9]. Jeśli nie chroni się prawa do życia, ochrona wszelkich innych praw jest obłudą.
Drugie ważne prawo człowieka to prawo do wolności religijnej, wypływające z samej godności człowieka, dążącego – o czym była już mowa – do prawdy i komunii z Bogiem. To prawo jest również ważne dla całego społeczeństwa i dla jego pokoju, a polega na tym, by nikogo nie przymuszano do działania wbrew jego sumieniu”[10].
Podziękuj uczestnikom za spotkanie i aktywność. Pamiętaj, aby mieć czas na posprzątanie pomieszczenia, poproś o pomoc chętne osoby. Zostaw salę w takim stanie, w jakim sam chciałbyś ją zastać.
[1] Ćwiczenie to udaje się nawet, gdy uczestnicy nie znają się bliżej. Można wtedy zauważyć np. eleganckie ubranie, piękny pierścionek, fryzurę czy ton głosu. Spostrzegawczość jest tu – wbrew pozorom – dość duża.
[2] Por. Rdz 1, 26-28.
[3] Por. Pacem in terris, 9.
[4] Por. Rerum novarum, 38; Gaudium et spes, 24-25.
[5] Por. Gaudium et spes, 29.
[6] W prezentowanym szablonie po obu stronach jest jednakowa ilość pustych kratek. Oczywiście w oryginalnym formularzu istnieje tylko pionowe hasło, resztę dorysowują i dopisują uczestnicy spotkania. Puste pola umieściłem jedynie dla zobrazowania metody.
[7] Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1930; Pacem in terris, 9.
[8] Por. Centesimus annus, 47.
[9] Por. Evangelium vitae, 39.
[10] Por. Dignitatis humanae, 2.