Prymat kultury wobec polityki i ekonomii

Scenariusz spotkania dla uczniów szkoły średniej, studentów lub osób dorosłych.

Czas trwania: około 90 minut.

Cele dydaktyczne: uczestnik spotkania rozumie, na czym polega prymat kultury wobec polityki i ekonomii, potrafi go scharakteryzować oraz wie, jaką rolę odgrywają podstawowe normy moralne, w jaki sposób powstają; wie również, czym jest kultura oraz wie, gdzie tkwi istota godności człowieka.

Środki dydaktyczne: przybory dopisania, stare gazety kolorowe i czarno-białe, klej biurowy, papier formatu A4 kolorowy i biały, karton (arkusz brystolu), narysowany szablon medalu, papierowa taśma klejąca (tzw. „lakiernicza”), balony, mocna nitka lub cienki sznurek, puszki lub pojemniki po napojach energetycznych (opcja – napoje, aby można było nimi poczęstować uczestników), rysunek komiksowy, kosz na śmieci.

Spotkanie składa się z 4 modułów. Każdy z nich posiada:

• wstęp – jest to wprowadzenie uczestników spotkania w klimat i tematykę każdej części oraz przedstawienie problemu, nad którym będziemy pracować,
• aktywizację – uczestnicy pracują indywidualnie lub w grupach, a następnie prezentują na forum efekty pracy, prowadzący w tym czasie rozdaje potrzebne materiały, pilnuje czas potrzebny do wykonania ćwiczenia, wyjaśnia ewentualne trudności oraz zachęca do aktywności,
• puentę – prowadzący wyjaśnia sens ćwiczenia, nawiązuje do efektów pracy oraz odpowiada ze swojej strony na postawiony problem.

1. Wartości naszych czasów

WSTĘP

Przywitaj uczestników spotkania. Sprawdź, czy każdy ma dla siebie miejsce, czy posiadasz kontakt wzrokowy z osobami. Jeśli jest to pierwsze spotkanie, to poświęć chwilę czasu na ustalenie zasad obowiązujących na spotkaniu, zachęć do aktywnej pracy, przedstaw przewidywany czas trwania spotkania oraz czy będzie jakaś kontynuacja tematu.

Następnie wprowadzają uczestników w pierwszą część spotkania powiedz: „Wolność, luz, kasa, ale także – sprawiedliwość, praca, rodzina, godne życie… Listę tego, co dla ludzi jest w życiu drogowskazem, listę wartości, którymi kierują się ludzie w naszych czasach utworzyć można dość długą… Spróbujmy zastanowić się przez chwilę nad tym zagadnieniem, przypomnijmy sobie, jakie wartości dla współczesnego człowieka mogą być drogowskazem w życiu?”

AKTYWIZACJA

Podziel uczestników na grupy 3-5 osobowe. Daj chwilę na zmianę miejsca, przestawienie krzeseł. Gdy już będzie cisza, pokaż przygotowany kolorowy papier i powiedz: „Proszę z tego papieru wykonać prosty drogowskaz i wypisać na nim kilkanaście różnych wartości, którymi ludzie kierują się w życiu”. Każdej grupie daj papier, klej, karton oraz przybory do pisania. Na wykonanie ćwiczenia są 3-4 minuty.[1] W tym czasie możesz chodzić między osobami, przyjrzeć się pracy, wyjaśnić, zachęcić, pochwalić za trafność wypisanych wartości.

Wykonane drogowskazy prezentujemy na forum ogólnym. Jedna osoba w grupie może odczytać na głos propozycje wypisane przez grupę. Drogowskaz przekazujemy grupie siedzącej obok.

Następnie powiedz: „Drugim krokiem naszego ćwiczenia będzie wybranie spośród widniejącym na drogowskazie wartości trzech najważniejszych oraz… nagrodzenie ich medalami: złotym, srebrnym i brązowym”.

Tu możesz zastosować dwie metody: albo dajesz każdej grupie gotowy szablon medalu, albo polecasz zrobienie tego medalu ze starych gazet, papieru, za pomocą kleju. Pierwszy sposób postępowania najlepiej jest zastosować, gdy nie ma zbyt wiele czasu, drugi – gdy można sobie pozwolić na dłuższą chwilę zabawy z wyobraźnią, papierem i klejem.

Powiedz jeszcze: „Na odwrocie medalu musi być napisanych kilka słów uzasadnienia, dlaczego tej wartości przyznaliście złoty, srebrny lub brązowy medal?”. Można również pokusić się o nadanie „wyróżnienia” jakiejś wartości – to już zależy od pomysłowości uczestników. Na wykonanie ćwiczenia daj: w pierwszej wersji – 10 minut, w drugiej – 30 minut. W tym czasie przygotuj klej oraz odpowiednio duży arkusz papieru, na którym będzie można przykleić wszystkie medale. Dla pełnej jasności powtórz polecenia raz jeszcze.

Po zakończeniu pracy na forum ogólnym grupy prezentują swoje medale omawiając również uzasadnienie swoich decyzji o ich przyznaniu. Nagrodą za wykonanie medali i prezentację są oklaski. Wykonane medale przyklejamy na arkuszu papieru, ale tak, aby umożliwić nadal odczytanie uzasadnienia napisanego na odwrocie. Arkusz z medalami umieszczamy na widocznym miejscu – można go na ścianie lub tablicy, na arkuszu papieru.

PUENTA

Gdy zapadnie cisza i uczestnicy będą oczekiwali na wyjaśnienie sensu wykonanego ćwiczenia powiedz: „Jesteśmy obywatelami jednego z demokratycznych społeczeństw Świata Zachodniego. Społeczeństwa te nie zostały wymyślone z dnia na dzień. Wyrosły one w procesie ewolucji, która dokonywała się w konkretnej kulturze. Istotną rolę dla kształtowania kultury europejskiej odgrywało chrześcijaństwo. Jakkolwiek współczesne idee polityczne Zachodu – takie jak równość, wolność i sprawiedliwość – oderwały się od swoich korzeni, to jednak istotną rolę w ich powstawaniu odgrywało chrześcijaństwo[2].

            Owe dominujące w społeczeństwach zachodnich idee polityczne składają się na niepisane społeczne porozumienie co do podstawowych norm moralnych. Jest to porozumienie pomiędzy ludźmi, wyznającymi często różne światopoglądy w kwestii niezbędnego minimum zasad moralnych w życiu społecznym. Owe przekonania etyczne kształtują się raczej w przestrzeni kultury, a nie polityki. Życie polityczne natomiast przetwarza te idee w świat reguł prawnych obowiązujących w danym państwie.[3]

Na kształt życia politycznego nie wpływa wyłącznie świat idei. Dużo zależy po prostu od ludzi zaangażowanych w funkcjonowanie instytucji demokratycznych. Nie ma demokracji bez uczciwych i kompetentnych sędziów, urzędników czy posłów. Charaktery, osobowości ludzi, którzy następnie mają budować życie społeczne, kształtują się w przestrzeni kultury”.

2. Pełna kultura

WSTĘP

Przechodzimy teraz do drugiej części naszego spotkania. Na wstępie powiedz: Przed chwilą powiedziałem następujące słowa: „Owe przekonania etyczne kształtują się raczej w przestrzeni kultury, a nie polityki”.

W naszym języku jest taki zwrot: „pełna kultura”. Kiedy go używamy? [tu chwila na propozycje uczestników…] Gdy jesteśmy pełni satysfakcji, podziwu, gdy doceniamy czyjś wysiłek. Kogoś cechuje „pełna kultura”, to znaczy, że jego zachowanie jest bez zarzutu. „Pełna kultura” może też wskazywać na atmosferę w pracy – ludzie się szanują, może wyrażać podziw np. dla ubioru – eleganckiego i odświętnego.[4]

Skoro używamy zwrotu „pełna kultura”, to wyobraźmy sobie, że kulturę można czymś „wypełniać” i wtedy nabiera ona wartości, szlachetności, staje się kulturą coraz wyższych lotów.

AKTYWIZACJA

Podziel uczestników na inne grupy niż poprzednio. Powiedz: „Aby zrozumieć, czym jest kultura i czym może się wypełniać, skorzystamy z… balonu!” Pokaż teraz uczestnikom balony i zaprezentuj zadanie: „Zadanie będzie następujące: oczywiście trzeba będzie nadmuchać balon. Ale to na końcu. Rozmawiając w grupie ustalcie najpierw, z czego składa się kultura? Co jest treścią tego pojęcia? Co przez nie możemy rozumieć? Skoro kultura może być „pełna”, to znaczy, że posiada cechę „wypełniania się”. Zaryzykuję tu swobodne porównanie do zwykłego, wesołego balonu.

Hasłami zatem wypiszcie na małych kartkach z bloczku, co jest treścią kultury? Wypisane hasła łączymy ze sobą za pomocą sznurka w długi warkocz, który przyczepimy do balonu”.

Rozdaj grupom balony, małe kartki, przybory do pisania oraz sznurek. Czas na wykonanie ćwiczenia – około 8 – 10 minut. Prezentacja pracy na forum – podajemy sobie balony z grupy do grupy i odczytujemy hasła napisane przez innych uczestników. Poproś, aby umieszczono balony w bezpiecznym miejscu – można je przykleić na suficie lub w innym miejscu, stosownym dla balonów z warkoczami J…

PUENTA

W puencie tej części spotkania powiedz: „Kulturę można zdefiniować jako indywidualny i zbiorowy proces utrzymywania i rozwoju tożsamości, będący konsekwencją – nadanej przez Boga – godności człowieka, poszukującego prawdy i dobra w dialogu z innymi. Rdzeniem kultury są więc zawsze egzystencjalne pytania konkretnego człowieka o sens życia i własną tożsamość. Jak pisze Jan Paweł II – „osią kultury jest postawa człowieka wobec największej tajemnicy: tajemnicy Boga”(C.A.24).

Można oczywiście prawnie zakazać urzędnikowi brania łapówek. Zakaz ten pozostanie jednak martwym przepisem, jeśli człowiek ten nie będzie miał wewnętrznego przekonania, że branie łapówek jest czymś moralnie złym. Rolą kultury właśnie jest więc takie ukształtowanie sumień obywateli danego państwa w procesie edukacji i wychowania, by postrzegali oni łapówkarstwo jako coś odrażającego i niszczącego fundamenty demokracji”.

3. Kapitał

WSTĘP

We wstępie do kolejnej części spotkania powiedz: „Demokratyczne rządy dążą również do tego, aby zapewnić państwom i stabilną sytuację gospodarczą, aby umożliwić wzrost gospodarczy, dzięki któremu obywatelom będzie żyło się lepiej”.

AKTYWIZACJA

Podziel uczestników na grupy inne niż poprzednio. Potem powiedz: „Przez chwilę wejdziemy w rolę doradców do spraw gospodarki. Naszym zadaniem będzie wskazanie tych czynników, dzięki którym sprawnie i dynamicznie może rozwijać się gospodarka. Ćwiczenie to ma na celu ukazanie możliwie wszystkich czynników sprzyjających temu rozwojowi.

A skoro poszukujemy źródeł dynamiki i rozwoju, to wyobraźmy sobie, że przygotowujemy energetyczny napój, po wypiciu którego Gospodarka nabierze nowych sił. Naszym zadaniem jest opracowanie „składu” takiego napoju”.

Każda grupa otrzymuje puszkę lub butelkę napoju energetycznego, papier, przybory do pisania. Rysujemy winietę NAPOJU ENERGETYCZNEGO dla Gospodarki. Można wymyślić jego nazwę, zalety, skutki działania… umieszczamy je na winiecie. Następnie oklejamy winietą pojemnik z napojem.[5]

Prezentacja – wystawa.

PUENTA

W podsumowaniu tej części spotkania powiedz: „W krajach demokratycznego kapitalizmu rozwój gospodarczy uzależniony jest przede wszystkim od kapitału ludzkiego, a nie od rozwiązań instytucjonalno-prawnych. Te drugie są oczywiście niezmiernie istotne, lecz do pewnego stopnia zaledwie wtórne. Na ten kapitał ludzki składa się system cnót i wartości posiadanych przez przedsiębiorców biorących udział w życiu gospodarczym.

Ów system cnót i wartości życia gospodarczego – takich jak zaufanie, wspólnotowość, kreatywność i praktyczny racjonalizm – kreowany jest w przestrzeni kultury. Jest on owocem rozwoju duchowego oraz bezinteresownej refleksji człowieka nad swoją godnością i tożsamością. Na jego powstanie w rozwiniętych gospodarkach świata złożył się duchowy wysiłek wielu pokoleń. Życie gospodarcze funkcjonuje więc w oparciu o wartości, których samo z siebie nie jest w stanie wykreować”.[6]

4. Po co?

WSTĘP

Zapraszając uczestników do ostatniej części spotkania powiedz: „Człowiek z reguły nie uświadamia sobie wymiaru kultury w której żyje. Zarazem jednak kultura warunkuje życie człowieka – poprzez wychowanie, obyczaje, zastane struktury społeczne itp. Dlatego też „potrzebna jest  tu wielka praca na polu wychowania i kultury” (C.A.36), która uczyni życie polityczne i gospodarcze godnym człowieka, który wszak stworzony został „na obraz Boży”. I przez Boga został obdarzony godnością”.

AKTYWIZACJA

Powiedz następnie: „Słowa >na obraz Boży< są zaczerpnięte z Księgi Rodzaju 1,27, gdzie jest powiedziane: >Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i kobietę<. Pierwsi ludzie jednak sprzeniewierzyli się Bożemu zaproszeniu do wspólnoty z Bogiem. On jednak nie zostawił ich i nadal wiernie prowadził przez życie. Prowadził ich aż do progu śmierci.

            Wyobraźmy sobie teraz Adama i Ewę jako staruszków u kresu sił. Swoim dzieciom i swoim wnukom chcą zostawić jakieś przesłanie, jakąś nadzieję i zapewnienie, że pomimo trudnego życia, pomimo odwracania się od Boga przez grzechy, pomimo zatracania swojej godności przez oddawanie się złu, każdy człowiek posiada godność i jest dzieckiem Bożym”.

Podziel uczestników na grupy, rozdaj papier i przybory do pisania. Przypomnij zadanie do wykonania: „Napiszcie krótkie przesłanie Adama i Ewy, fragment testamentu nadziei, który będzie mówił o godności każdego człowieka, który jest dzieckiem Bożym pomimo popełnianego zła”.

Prezentacja na forum przez odczytanie na głos. Kartki z przesłaniem możemy nakleić na większym arkuszu papieru i powiesić na ścianie.

PUENTA

„Podstawową prawdą, którą kultura winna wnosić do życia społecznego, politycznego i gospodarczego jest nadprzyrodzona godność człowieka. Godność ta wynika z tego, że człowiek „nosi w sobie obraz Boga” i dlatego zajmuje specjalne miejsce w porządku stworzenia. „Jest jedynym na ziemi stworzeniem, którego Bóg chciał dla niego samego”. Tę najgłębszą tożsamość duchową człowieka objawić mu może jedynie wiara. Dlatego zarówno system polityczny jak i gospodarczy musi pozostawać w zgodzie z prawdą o nadprzyrodzonej godności człowieka. Rzeczywistość polityczno-ekonomiczna nie może krępować duchowej natury człowieka, lecz raczej umożliwiać jej rozwój poprzez kreatywność, przedsiębiorczość i uczestnictwo”.

Podziękuj uczestnikom za spotkanie i aktywność. Pamiętaj, aby mieć czas na posprzątanie pomieszczenia, poproś o pomoc chętne osoby. Zostaw salę w takim stanie, w jakim sam chciałbyś ją zastać.

[1] Gdy będzie to zwykła plansza drogowskazu, to na wykonanie ćwiczenia potrzeba niewiele czasu. Jeśli jednak zachęcisz uczestników do wykonanie również słupka z tektury i podstawy, wtedy czasu potrzeba odpowiednio więcej. Moim zdaniem druga opcja jest bardziej interesująca.

[2] Por. L.Kołakowski, Czy diabeł może być zbawiony i 20 innych kazań.

[3] Por. M.Zięba, Kościół wobec liberalnej demokracji, w: M.Novak, A.Rauscher SJ, M.ZIęba OP, Chrześcijaństwo, Demokracja, Kapitalizm, Poznań 1993, s. 115

[4] Zwrotu „Pełna kultura” jako hasła reklamowego używa nawet sieć sklepów, w których można nabyć min. dobre książki oraz płyty z wysoko cenioną muzyką. W ćwiczeniu – zamiast podanej metody – można wykorzystać torbę – reklamówkę EMPiK-u. Wtedy trzeba przesłonić napis z logo firmy, aby w to miejsce można było wpisywać hasła. Można też wykorzystać rysunek balonu jako pole do wpisywania haseł. Jednak najciekawszy będzie pomysł z nadmuchaniem balonu!

[5] Gdy jest taka możliwość, to warto mieć do dyspozycji więcej puszek, aby po puencie, czyli po zakończeniu tej części spotkania spragnione energii osoby mogły się napić! Warto wprowadzić tak zaskakujące element do spotkania, ponieważ trwa już ono dość długo…

[6] Idealną sytuacją jest taka, gdy w tym momencie można zrobić małą przerwę na posilenie się napojem z puszki.