Symbole religijne włodawskiej synagogi
Zamieszczony poniżej scenariusz katechezy „Symbole religijne włodawskiej synagogi” został zrealizowany podczas Festiwal Trzech Kultur zorganizowanym przez Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego we Włodawie w dniach 28 – 30 września 2001 roku.
Idea festiwalu wyrosła z miejscowej tradycji pogranicza kultur. Dzieje tego nadbużańskiego miasteczka współtworzyli: katolicy, protestanci i wyznawcy judaizmu. W nawiązaniu do tych tradycji umiejętności „pięknego różnienia się” przygotowano w ramach Festiwalu cykl imprez kulturalno-oświatowych. Udział w nim wzięli m.in.: Teatr NN Ośrodka „Brama Grodzka” z Lublina, zespół „KROKE” z Krakowa, chór synagogi Pod Białym Bocianem z Wrocławia, Młodzieżowy Chór Prawosławny z Sanoka i Białegostoku, Dziecięcy Chór „Szczygiełki” z Poniatowej, a także Chór Reprezentacyjnego Zespołu Artystycznego Wojska Polskiego z Warszawy.
Katecheza „Symbole religijne włodawskiej synagogi” była jednym z elementów tego bogatego programu. Została przeprowadzona przez trzyosobowy zespół Sekcji Katechetycznej Polskiego Stowarzyszenia Pedagogów i Animatorów KLANZA. Scenariusz katechezy przygotował o. Marek Kosacz OP. On też był głównym prowadzącym. Ojcu Markowi pomogły Monika Ozimek i Agnieszka Szajda. Była to katecheza ekumeniczna skierowana do młodzieży gimnazjalnej i licealnej trzech wyznań: rzymsko-katolickiego, prawosławnego i protestanckiego. Aktywny udział w katechezie wzięło 25 uczniów włodawskich szkół. Pozostałą dość liczną, bo 150-osobową grupę stanowiło grono tzw. obserwatorów. Byli to uczniowie szkół podstawowych, gimnazjalnych i licealnych z całej Polski.
Katecheza została przeprowadzona w przepięknej włodawskiej synagodze. Jej bogate w symbolikę wnętrze zostało wyeksponowane przez ojca Marka w trakcie katechezy. Wpłynęło to bardzo pozytywnie na refleksyjny klimat tej katechezy.
Elementem, który przełamał pierwsze lody, a następnie pogłębił więź i zachęcił do wspólnej pracy były integracyjne tańce żydowskie. Do tańców Lo ahawti dai i Shimirili dodana została fabuła biblijna tematycznie związaną z katechezą. Dały one wiele radości tak prowadzącym jak i uczestnikom. Tak się podobały, że młodzież prosiła o ich powtórzenie.
Oto kilka informacji zwrotnych zebranych przez nas od uczestników katechezy ekumenicznej: „Po tych zajęciach nauczyłam się cieszyć życiem i dowiedziałam się, jak wesołe mogą być lekcje o Bogu. Nauczyłam się kochać ludzi i cieszyć każdą chwilą dobrą i złą i wyciągać z nich wnioski na przyszłość”. „Z tego spotkania wychodzę ze świadomością, że to, czy naprawdę kocham Boga, widać na zewnątrz”. „Zabieram stąd miłe wspomnienie ludzi, z których promieniuje światło i miłość”. „Wyjdziemy ze świadomością uczestnictwa w czymś dobrym (…), czymś, co ma wpływ na nasze codzienne życie”.
Atmosfera tego czasu zapadła głęboko w sercach nie tylko uczestnikom, ale także i nam – prowadzącym to spotkanie.
Monika Ozimek, Agnieszka Szajda
SCENARIUSZ KATECHEZY
(elementy słoneczka, elementy plakatu, tańce integracyjne)
Cel ogólny:
Po katechezie uczeń rozumie, pamięta i uznaje za swoją myśl, że symbole synagogi: menora i Arka Przymierza wskazują na Boga, który jest źródłem światła i miłości.
Cele operacyjne:
Uczestnicy potrafią:
- wskazać przykłady co to znaczy być „światłem narodów”,
- wyrazić w formie plastycznej co to znaczy być „człowiekiem światła”,
- określić dla samego siebie w jaki sposób mogą okazać swoją miłość Bogu i swoim bliskim
1. DZIEŃ I NOC
Wprowadzenie
Czy ktoś z was wstawał kiedyś specjalnie w tym celu, aby zobaczyć wschód słońca? Szczególnie piękny jest w górach lub nad morzem… czekając na brzask można obserwować, jak wszystko się zmienia… jak zmienia się świat witając pierwsze promienie słońca…
Z pojawianiem się światła zmienia się również człowiek… nie tylko inaczej wygląda w nocy i za dnia, ale też chyba jego zachowanie jest inne.
Z tym będzie związane nasze pierwsze ćwiczenie.
Aktywizacja
Potrzebne będą długopisy dla każdego uczestnika oraz kartki z bloczku. Warto też przygotować dla prowadzącego dużą kwadratową kartkę, na której będą umieszczone symbole – z jednej strony słoneczko, z drugiej strony księżyc. Dla nas będą to symbole dnia i nocy. Warto je pokazać uczestnikom, aby właściwie oznaczyli karteczki.
Trzeba zaznaczyć, że nie podpisujemy kartek, praca jest anonimowa, po zakończeniu zbierzemy je i losowo kilka przeczytamy.[1]
Praca indywidualna. Prowadzący mówi początek czterech zdań dotyczących osobno dnia i nocy, a uczestnicy wypisują jego zakończenie wg własnego uznania na właściwych stronach karteczek.[2] Początki zdań są następujące:
DZIEŃ
|
NOC
|
Prezentacja na forum. Prowadzący zbiera kartki, warto jest również pomieszać i wybieramy losowo kilka kartek do odczytania. Dziękujemy uczestnikom za wykonanie ćwiczenia. Można się tu odwołać do kilku interesujących wypowiedzi.
Puenta
Powiedziałem na początku, że wraz ze wschodem słońca wszystko się zmienia… otóż o zapadającej ciemności możemy powiedzieć również to samo – wszystko zmienia. Starożytni ludzie odczuwali lęk przed ciemnością. „Gdy zaszło słońce, nastawał „tetricum chaos” – nieprzyjemna ciemność. Człowiek był jakby wydany na jej pastwę. Czuł się nawet zagrożony. Dlatego psalmista chcąc pocieszyć tych, którzy zawierzyli Bogu, powiada: „w nocy nie ulękniesz się strachu… ani zarazy, co idzie w mroku” (Ps 91,5a.6a).[3] Aby przezwyciężyć ciemność ludzie wymyślili z czasem lampy. I oto w synagodze możemy je odnaleźć.
2. MENORA
Wprowadzenie
Nazywają się MENORA. Są w kształcie 7-ramiennego świecznika. Znany jest też 8-ramienny świecznik używany w święto Chanukka. Świecznik ten może mieć również inną ilość ramion, aby nie stanowił po prostu kopii menory umieszczonej w świątyni jerozolimskiej. W świątyni właśnie kapłani co wieczór zapalali menorę i rankiem dnia następnego oczyszczali ją, wymieniając knoty i nalewając świeżej oliwy do zbiorników.[4] Kształt i wykonanie tamtego świecznika podany jest w Wj 25,31-40. Nie sposób wykonania jednak, a jego duchowy sens będzie obecnie przedmiotem naszego zainteresowania.
Aktywizacja
Jest powiedziane, że menora ma symbolizować naród Izraela, którego misją jest być „światłem narodów” (Iz 42,6). Można tu pokusić się o następujące pytania: Co to znaczy – być światłem narodów? W jaki sposób dzisiaj można być światłem narodów? Duchowe znaczenie „bycia światłem” dotyczy Izraela. Natomiast są też i inne źródła światła np. dla dzisiejszego świata. Jak je można wskazać? Co może być źródłem światła dla dzisiejszego świata? Praca w grupach z formularzem opartym na rysunku menory. Potrzebne będą też płomienie z czerwonego papieru na których będą zapisywane odpowiedzi. Szukamy odpowiedzi na pytanie – co dzisiaj może być źródłem światła dla narodów? Światła, które zwróci narody ku Bogu, ku wierze i zawierzeniu Stwórcy. Prezentacja na forum. Podziękowanie za pracę.
Puenta
Mędrcy żydowscy podkreślają, że światło to nie ma mieć gwałtownego charakteru; Izrael ma być przykładem, a nie siłą. Ta koncepcja jest szczególnie wyraźna w wizji Zachariasza 4,1-6.
„Anioł, który mówił do mnie, zbudził mnie znowu, jak budzi się kogoś śpiącego. I zapytał mnie: „Co widzisz?” Odpowiedziałem: Widzę świecznik, cały ze złota, a u jego szczytu zbiornik, podtrzymujący siedem złotych lamp, a każda lampa ma siedem palników. I dwie oliwki stoją, jedna z prawej, a druga z lewej strony zbiornika. Zapytałem anioła, który mówił do mnie: „Co to wszystko znaczy, Panie mój?” Anioł, który do mnie mówił, odpowiedział: „Nie wiesz, co to wszystko znaczy?” Odrzekłem: „Nie wiem”. W odpowiedzi przemówił do mnie: „Oto słowo Pańskie do Zorobabela: Nie siła, nie moc, ale Duch mój dokończy dzieła – mówi Pan Zastępów” (Za 4,1-6).[5]
Zatem Zachariasz widzi menorę i Bóg wyjaśnia: „Nie poprzez moc, nie poprzez potęgę, a poprzez Mojego Ducha.”
- JESTEM NACZYNIEM…
Wprowadzenie
„Nie siła, lecz Duch…” Echo tego proroctwa możemy odnaleźć w Nowym Testamencie. Oto w 2 Liście do Koryntian możemy przeczytać następujące słowa:
„A jeśli nawet Ewangelia nasza jest ukryta, to tylko dla tych, którzy idą na zatracenie, dla niewiernych, których umysły zaślepił bóg tego świata, aby nie olśnił ich blask Ewangelii chwały Chrystusa, który jest obrazem Boga. Nie głosimy bowiem siebie samych, lecz Chrystusa Jezusa jako Pana, a nas – jako sługi wasze przez Jezusa. Albowiem Bóg, Ten, który rozkazał ciemnościom, by zajaśniały światłem, zabłysnął w naszych sercach, by olśnić nas jasnością poznania chwały Bożej na obliczu Chrystusa. Przechowujemy zaś ten skarb w naczyniach glinianych, aby z Boga była owa przeogromna moc, a nie z nas” (2 Kor 4,3-7).
Jesteśmy podobni do naczyń glinianych, do małych świeczników, których mały płomyk może rozjaśnić świat. Człowiek pełen Boga, to człowiek pełen światła.
Aktywizacja
A to, co siedzi w człowieku można czasami poznać już po jego stroju. Praca w grupach. Potrzebny będzie papier w dużych arkuszach, farby, woda i pędzle. Zadanie jest następujące: wykonujemy projekt koszulki „Człowieka Pełnego Światła”. Prezentacja na forum. Podziękowanie za pracę.
Puenta
Taniec „Shimirli hamahginah”. Fabuła tańca mówi o świetle i księdze.
4. BLASK
Wprowadzenie
Gdy człowiek idzie ulicą, to rzeczywiście może poznać, co kryje się w drugim człowieku. Mówiłem, że człowieka pełnego światła można poznać nawet po koszulce… doskonale ukazują to wasze prace… Sądzę jednak, że w różnych sytuacjach – nie tylko na ulicy – najbardziej rzucają się w oczy ludzie zakochani…
Aktywizacja
Praca w grupach. Potrzebne będą kartki z bloczku, pisaki. Potrzebne jest też przygotowane wielkie serce namalowane na dużym arkuszu papieru. Zadanie jest następujące: zastanawiamy się w grupach, po czym można poznać człowieka zakochanego? Odpowiedź wypisujemy na kartkach hasłami, przedstawiciele przyklejają kartki na wielkim sercu. Odczytanie haseł na forum.
Puenta
Miło jest spotkać człowieka pełnego światła… miło jest spotkać człowieka, którego serce jest rozświetlone przez zachwyt nad Bogiem i Jego miłością. Miło jest spotkać człowieka zakochanego w Bogu. Można takiego człowieka poznać, ponieważ posiada jeszcze coś szczególnego: połówkę specjalnego serduszka dla zakochanych. Prezentacja plakatu z serduszkiem do przełamywania.
5. SERCE TORY
Wprowadzenie
Po co w naszej katechezie o symbolach religijnych włodawskiej synagogi nagle symbol takiego serduszka? Nie ma tu nigdzie takiego znaku? Co ma on wspólnego z tym miejscem?
Otóż w każdej synagodze – małej czy dużej, skromnej czy pięknie zdobionej – powinna znajdować się Święta Arka (aron kodesz) – szafa lub wgłębienie w ścianie, gdzie są trzymane zwoje Tory (sifrej Tora). Arka mieści się w ścianie skierowanej w kierunku Izraela, a jeśli jest w samym Izraelu – w kierunku Jerozolimy. Arka jest sercem synagogi. A sercem Arki jest Tora.
Co to jest Tora? Tora oznacza PRAWO LUDU WYBRANEGO. W wąskim zakresie jest to po prostu pięć pierwszych ksiąg Biblii, a zwłaszcza zawarta w nich część prawodawcza: Księga Rodzaju – BERESZIT, Księga Wyjścia – SZEMOT, Księga Kapłańska – WAJIKRA, Księga Liczb – BAMIDBAR, Księga Powtórzonego Prawa – DEBARIM. Święte księgi Izraela uzupełniają ponadto: NEVI’IM – prorocy, KETHUVIM – pisma.
Lecz nie stanowią one dzisiaj przedmiotu naszych rozważań.
Jednak hebrajski termin TORAH ma szersze znaczenie[6] – jest to „nauka” dana przez Boga ludziom i mająca być normą ich postępowania. Tora zawiera w ramach narracji całokształt przepisów rządzących moralnym, społecznym i religijnym życiem ludu. Wszystkie te przepisy – moralne, prawnicze i kultowe – mają charakter religijny, a cały zbiór jest przedstawiany jako Księga Przymierza z Jahwe, łącząc się z opowieścią o wydarzeniach na pustyni, gdzie zawarto to przymierze.
Tak więc – jak wspomniałem – sercem synagogi jest przechowywana w Świętej Arce Tora. A sercem Tory?… Przykazanie miłości Boga!
Przykazanie miłości Boga wyraża fragment z Księgi Powtórzonego Prawa:
„Słuchaj, Izraelu, Pan jest naszym Bogiem – Panem jedynym. Będziesz miłował Pana, Boga twojego, z całego swego serca, z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił. Niech pozostaną w twym sercu te słowa, które ja ci dziś nakazuję. Wpoisz je twoim synom, będziesz o nich mówił przebywając w domu, w czasie podróży, kładąc się spać i wstając ze snu” (Pwt 6, 5-7).
Aktywizacja
Skorzystajmy z symbolu przełamanego serduszka, aby dać szansę Bożej miłości. Praca indywidualna. Ćwiczenie ma być bezpieczne. Trzeba zapewnić uczestników, że nikt nie będzie czytał tego, co teraz napiszą, że kartki, które otrzymają powinni zachować tylko dla siebie.
Uczestnicy otrzymują kartkę z rysunkiem serduszka do przełamywania. Na jednej połówce jest wypisany powyższy tekst, druga połówka jest pusta. Zadanie jest następujące: pomyśl przez chwilę – w jaki sposób możesz w najbliższym czasie Bogu okazać swoją miłość? Jakich pomysłów na to użyjesz? Kogo jeszcze możesz ogarnąć Bożą miłością?
Puenta
Modlitwa w ciszy do Boga, aby pobłogosławił i uświęcił te nasze pragnienia miłości, aby uczynił jej owocnymi…
Na zakończenie – taniec (powtórka).
- Marek Kosacz OP
[1] Właściwie warto je odczytać wszystkie, lecz nie wiem, czy będzie na to czas…
[2] Na podstawie: Krystyna Ostrowska, W poszukiwaniu wartości, GWP, Gdańsk 1994.
[3] Dorothea Forstner OSB, Świat symboliki chrześcijańskiej, IW Pax, Warszawa 1990, s.410.
[4] W drugiej części scenariusza informacje są zaczerpnięte z internetowej strony http://www.jewish.org.pl/
[5] Lampy stojące w dzisiejszych synagogach, zwane ner tamid (wieczne światło) mają właśnie symbolizować menorę. Dziewięcioramienna menora używana podczas święta Chanuka ma za zadanie symbolizować właśnie menorę, ponieważ Chanuka to święto upamiętniające cud – jedna porcja oleju w menorze paliła się przez osiem dni.
[6] Na podstawie: Wilfrid J. Harrington, Klucz do Biblii, IW Pax, Warszawa 1984, s. 222.