Wstęp

1. Stałość czy zmienność?

WSTĘP

Żyjemy w czasie wielkich przemian. Dokonują się one w kulturze, relacjach społecznych, w rodzinach, w nas samych. A Kościół? To od wieków symbol stałości, niezmienności przekonań, konserwatyzmu, czasem wręcz „konserwy”. Ale i w konserwach zmienia się skład, aby ich zawartość była jeszcze smaczniejsza i odpowiadała temu, kto konserwę nabył i zamierza przygotować posiłek.

AKTYWIZACJA

Praca w grupach. Metoda – winietka na konserwie. Zadanie jest następujące: każda grupa ma przygotować dwie winietki, które będą odpowiednio – symbolem Kościoła konserwatywnego i tradycyjnego oraz symbolem Kościoła przemian w naszych czasach.

Chodzi o wypisanie „składu”, „zawartości”, czyli wszystkiego, co kojarzy się z konserwatyzmem (w jednej winiecie) oraz wypisanie tego, co warto zmienić w Kościele, aby był „smaczniejszy” dla współczesnych (winieta druga). Prezentacja na forum. Podziękowanie za wykonanie zadania.

PYTANIA DO DYSKUSJI

1. Czy ćwiczenie było trudne? Czy temat był dla nas nowy, czy już kiedyś pojawiała się w naszych głowach refleksja na temat zmian?
2. Propozycje wychodzą z nadzieją czy rezygnacją („w końcu i tak to ode mnie nie zależy”).
3. Jakich kategorii życia kościelnego najbardziej dotknęły wysunięte przez nas propozycje zmian? Jakie kategorie nie zostały w ogóle zauważone?
4. Co jest dla nas bardziej interesujące – skład konserwatywny czy proponowane zmiany?
5. Skąd te zmiany się biorą? Są znakiem naturalnego rozwoju Kościoła i jego nauczania, czy raczej obrazują konieczność dostosowania się do propozycji współczesnej kultury?
6. Co chcielibyśmy zatrzymać, jakie wartości konserwatywne?
7. Które propozycje zmian są najbardziej śmiałe?
8. Jak na nie zareagowałyby różne stany w Kościele – pasterze, ludzie starsi, młodzież?
9. Jakie konsekwencje przyniosłyby zmiany? Jakie konsekwencje niesie ze sobą trwanie przy stałych wartościach i zasadach?
10. Czy wśród wypisanych przez nas treści są przykazania kościelne?

PUENTA

Znamy je z lekcji religii. Przed przystąpieniem do Pierwszej Komunii trzeba umieć je na pamięć. Według „Wymagań edukacyjnych z religii” na ocenę mierna uczeń drugiej klasy musi zinterpretować przynajmniej jedno z nich. I najczęściej nasza znajomość przykazań opiera się na wiedzy wyniesionej z pierwszych lat katechezy. Potem już do nich nie wracamy, chyba że usiłujemy zmobilizować się do wielkanocnej spowiedzi i Komunii św.

Towarzyszy nam przeświadczenie, że przykazania kościelne, tak jak każde inne przykazania, a nawet i nauczanie Kościoła w ogóle, nie zmieniają się (sic!). Instytucja taka jak Kościół funkcjonuje w powszechnej świadomości jako symbol stałości i niewzruszona ostoja w czasach nieustannych przemian. Jednak wystarczy choć trochę przyjrzeć się jego historii, by zauważyć, jak ewoluuje, reagując na zmiany rzeczywistości. Przeszłe i obecne problemy z rozumieniem przykazań kościelnych bardzo dobrze ten proces ilustrują i mogą wiele powiedzieć na temat istoty stawianych nam w Kościele wymagań.

Wszystko było jasne aż do 1994 r., kiedy ukazało się polskie wydanie Katechizmu Kościoła Katolickiego. Do tej pory obowiązywała krótka, prosta, mnemotechniczna wersja przykazań kościelnych, która, co ciekawe, skutecznie opiera się ostatnim zmianom i często wciąż jest jedyną znaną nam wersją. Jednak na tym nie koniec.

Cztery lata później Kongregacja Doktryny Wiary publikuje „Corrigendę”, wprowadzającą zmiany do Katechizmu. Wśród nich pojawia się kolejna redakcja przykazań. Jeszcze w tym samym roku Komisja Episkopatu Polski do Spraw Wychowania Katolickiego zatwierdza polską adaptację Katechizmu, która zawiera nową formułę przykazań. Wreszcie biskupi podczas 313. Zebrania Plenarnego Konferencji Episkopatu Polski w Łowiczu w czerwcu 2001 r. przyjęli aktualnie obowiązujący zapis.

2. Smak przykazań

WSTĘP

W ciągu dziesięciu lat nastąpiły cztery zmiany i obowiązywało nas pięć wersji wydawałoby się niezmiennych przykazań!

AKTYWIZACJA

Praca w grupach. Metoda – kelner i klienci. Każda grupa otrzymuje arkusz ze starą i aktualną wersją przykazań kościelnych. Zadanie jest następujące: po dyskusji w grupie przedstawiciel wciela się w rolę kelnera, przedstawiciele innej grupy – w rolę klientów w restauracji „Pod przykazaniami kościelnymi”.

Kelner ma za zadanie zaproponować klientom firmowe dania restauracji, przedstawić ich smak, wartości i po prostu skutecznie i fachowo zareklamować. Klienci mogą być wybredni, dociekliwi, kapryśni. Warto przygotować menu restauracji ze spisem najstarszych i najnowszych przykazań kościelnych.

Prezentacja na forum. Podziękowanie za wykonanie zadania – oklaski dla każdej grupy.

PYTANIA DO DYSKUSJI

1. Mamy poniekąd nowe „menu”. Czy spotykamy się z tym po raz pierwszy?
2. Czy jest bardziej interesujące niż poprzednie?
3. Komu najbardziej przypadnie do gustu?
4. Dla kogo będzie „niewygodne”?
5. Jak służy budowaniu wspólnoty Kościoła?
6. Jak podchodzi do warunków życia współczesnego świata i człowieka?
7. Kto dzisiaj jest w stanie solidnie przestrzegać tych wymogów?

PUENTA

Kolejne redakcje przykazań

Najbardziej znana, choć już nieaktualna wersja przykazań kościelnych, została przyjęta przez Episkopat Polski w 1948 r.

Brzmi ona:

Pierwsze – Ustanowione przez Kościół dni święte święcić.
Drugie –   W niedziele i święta we Mszy św. nabożnie uczestniczyć.
Trzecie –   Posty nakazane zachowywać.
Czwarte –  Przynajmniej raz w roku spowiadać się i w czasie wielkanocnym Komunię św. przyjmować.
Piąte – W czasach zakazanych zabaw hucznych nie urządzać.

Liczebniki stojące przed każdym z nich podkreślają mnemotechniczny charakter wersji. Recytowane jednym tchem wraz z wyliczeniem kolejności były łatwe do zapamiętania i takimi też pozostały. Wydany w 1992 r. (w języku polskim w 1994 r.) nowy Katechizm Kościoła Katolickiego podaje zmienioną wersję. Zniknął zakaz urządzania hucznych zabaw, jednak liczba przykazań została zachowana. Dokonano tego przez rozbicie dotychczasowego czwartego przykazania.

Zapis przykazań wraz z ich krótkim omówieniem odnajdujemy w Katechizmie w nr. 2042-2043:

1. W niedzielę i święta we Mszy świętej nabożnie uczestniczyć.
2. Przynajmniej raz w roku spowiadać się.
3. Przynajmniej raz w roku w czasie wielkanocnym Komunie święta przyjąć.
4. Ustanowione przez Kościół dni święte świecić.
5. Posty nakazane zachowywać.

Ponadto pojawiła się wzmianka – nie będąca przykazaniem – iż każdy wierny w miarę swoich możliwości ma obowiązek dbania o materialne potrzeby Kościoła (KKK 2043, por. także kań. 222). Mimo licznych komentarzy na temat samego Katechizmu i znaczenia faktu jego wydania, zmiany w przykazaniach przeszły prawie niezauważone. Wciąż drukowano książeczki do nabożeństwa zawierające starą wersję, której nadal nauczano na lekcjach religii.

Już cztery lata później, 25 kwietnia 1998 r., Kongregacja Nauki Wiary zatwierdziła poprawki do nowej wersji Katechizmu. Zostały one opublikowane w 20-stronicowej broszurce jako „Corrigenda, czyli Poprawki naniesione przez Kongregację Nauki Wiary”. Zmiany dotknęły również nr. 2042-2043. Szybko, bo w maju tegoż roku, prymas Polski kard. Józef Glemp zlecił druk polskiej wersji dokumentu, który wydało Pallotinum. Zainteresowanie broszurką można jedynie porównać z jej nikłym rozmiarem.

Oto kolejna wersja przykazań:

1. W niedziele i w inne nakazane dni świąteczne wierni są zobowiązani uczestniczyć we Mszy świętej i powstrzymywać się od prac służebnych.
2. Każdy wierny jest zobowiązany przynajmniej raz w roku spowiadać się ze swoich grzechów.
3. Każdy wierny jest zobowiązany przynajmniej raz w roku na Wielkanoc przyjqć Komunię święta.
4. W dni pokuty wyznaczone przez Kościół wierni sq zobowiązani powstrzymywać się od spożywania mięsa i zachować post.
5. Wierni są zobowiązani dbać o potrzeby Kościoła.

Przykazanie „święcenia dni świętych” zostało sprecyzowane w formie zapisu o „powstrzymaniu się od prac służebnych”, a niedawna wzmianka o zaradzaniu potrzebom materialnym Kościoła urosła do rangi przykazania. Kongregacja Nauki Wiary zaznaczyła także, iż Konferencje Episkopatu mogą wprowadzać inne przykazania na swoim terytorium (por. kań. 455).

Idąc za ostatnią wskazówką, 20 czerwca 1998 r. Komisja Episkopatu Polski do Spraw Wychowania Katolickiego zatwierdziła polską adaptację Katechizmu Kościoła Katolickiego. Było to podyktowane papieskim zaleceniem, aby opracować katechizmy przystosowane do lokalnego środowiska i kultury, które zarazem zachowują jedność wiary (Konst. „Fidei depositum”). Adaptację opracował zespół kierowany przez jezuitów: ks. Jana Charytańskiego i ks. Andrzeja Spławińskiego. Została opublikowana w 1999 r. przez Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, pt. „Katechizm dla dorosłych. Polska adaptacja Katechizmu Kościoła Katolickiego”.

Przykazania po raz kolejny uzyskały nowe brzmienie:

1. W niedziele i święta obowiązkowe we Mszy św. nabożnie uczestniczyć i od prac służebnych się powstrzymać.
2. Przynajmniej raz w roku spowiadać się.
3. Przynajmniej raz w roku w czasie wielkanocnym Komunię św. przyjąć.
4. Posty nakazane zachowywać.
5. Potrzebom materialnym Kościoła zaradzać.

Kolejna wersja jest w warstwie stylistycznej ukłonem w stronę najbardziej popularnej redakcji z 1948 r. Przykazania zostały sformułowane w sposób zwięzły w formie nakazów, co uczyniło je łatwiejszymi do zapamiętania.

Ostateczna, aktualnie obowiązująca, wersja przykazań kościelnych została przyjęta podczas 313. Zebrania Plenarnego Konferencji Episkopatu Polski w Łowiczu w czerwcu 2001 r.:

1. W niedziele i święta nakazane uczestniczyć we Mszy św. i powstrzymywać się od prac niekoniecznych.
2. Przynajmniej raz w roku przystąpić do sakramentu pokuty.
3. Przynajmniej raz w roku, w okresie wielkanocnym, przyjąć Komunię świętą.
4. Zachować nakazane posty, a w okresach pokuty powstrzymać się od udziału w zabawach.
5. Troszczyć się o potrzeby wspólnoty Kościoła.

Formalnie ostatni zapis jest kompromisem między uproszczoną wersją z „Katechizmu dla dorosłych” a tą umieszczoną w Katechizmie Kościoła Katolickiego. Na uwagę zasługują dwie zmiany merytoryczne. W miejsce sformułowania „prace służebne” pojawiają się „prace niekonieczne”. Jest to aktualizacja archaicznego już znaczenia prac wykonywanych przez służbę lub nawet niewolników, a więc prac ciężkich, najczęściej fizycznych, związanych z wytwarzaniem dóbr materialnych.

Słowo „niekonieczne” lepiej oddaje dzisiejszy charakter zajęć, bowiem dotyczy także dóbr intelektualnych, dzięki czemu obejmuje szersze pole znaczeniowe. Ponadto, po okresie kontrowersji i pochopnych interpretacji w duchu zasady „co nie zabronione, to dozwolone”, powraca przykazanie o czasowym powstrzymaniu się od udziału w zabawach.