Znane i nieznane

Scenariusz spotkania lub katechezy dla młodzieży z gimnazjum lub średniej szkoły. Czas trwania zależy od inwencji prowadzącego, ponieważ scenariusz można skrócić lub wydłużyć o dowolne elementy w zależności od zainteresowania i możliwości uczestników lub prowadzącego. Środki dydaktyczne: wymienione w scenariuszu teksty biblijne, szczegółowy plan liturgii Eucharystii (w punktach), przybory do pisania, klej biurowy, większe arkusze papieru, stare gazety (opcja), taśma klejąca papierowa (tzw. lakiernicza), przybory do pisania, przybory do kolorowania, kolorowy papier, owoce do poczęstowania uczestników (opcja).

1. Odkrycia

WSTĘP

Przywitaj uczestników spotkania. Sprawdź, czy każdy ma dla siebie wygodne miejsce do siedzenia, czy jest możliwość przeprowadzenie pracy w grupach oraz czy masz wszystkie niezbędne materiały właściwie poukładane, aby potem nie było problemów w trakcie spotkania.

Rozpoczynając spotkanie powiedz: Wiele razy w ciagu życia wykonujemy te same czynności, bywamy w tych samych miejscach, spotykamy ludzi, do których już się zdążyliśmy przyzwyczaić… czasami już nic nas nie jest w stanie zaskoczyć, ale bywają takie sytuacje, że coś dobrze znanego, oklepanego, zszarzałego nagle pokazuje swoją nową twarz. Dokonujemy odkrycia na dobrze znanym terenie… dokonujemy odkrycia, które może zmienić punkt widzenia. Albo i dużo więcej…

AKTYWIZACJA

Przedstaw uczestnikom plan liturgii Eucharystii i przeczytaj każdy z punktów, aby przypomnieć na forum ogólnym konstrukcję liturgii. Podziel uczestników na kilkuosobowe grupy. Przedstaw zadanie do wykonania: Zadanie do wykonania w grupach jest następujące: dzielimy się wspomnieniami o naszych odkryciach dotyczących Mszy świetej. Odpowiadamy na pytanie: co nowego zwróciło twoją uwagę któregoś dnia, gdy uczestniczyłeś we Mszy św.? Odkrycia wypisujemy na planie Eucharystii. Rozdaj pomoce i określ czas na wykonanie zadania.

Prezentacja na forum. Przedstawiciel grupy odczytuje wypisane odkrycia. Czas na wymianę wrażeń i krótką dyskusję. Można zapytać o to, z którą częścią Mszy św. związanych jest najwięcej naszych odkryć? Kiedy się one dokonały? Czy może są jakieś powtarzające się motywy w odkrywaniu Eucharystii?

PUENTA

Podsumowując pierwszą część spotkania powiedz: Odkrywanie bogactwa Eucharystii ma dwa bieguny. Jednym z nich jest nasze zaangażowanie, wiedza, wiara. Drugim – bogactwo znaczeń i treści zawarte w liturgii. Wystarczy na poczatku przyjrzeć się samym nazwom, którymi określa się Eucharystię…

Przedstaw treści zawarte w KKK 1328-1332.

2. Pascha

WSTĘP

Przechodząc do kolejnej części spotkania powiedz: Zwróciliśmy uwagę na niezmierzone bogactwo określeń Eucharystii, podzieliliśmy się naszymi odkryciami. Trzeba teraz siegnąć do korzeni Eucharystii, czyli Paschy Pana. Aby zrozumieć sens Mszy św., pogłębić rozumienie jej znaczenia musimy cofnąć się do wyjścia Izraelitów z Egiptu.

AKTYWIZACJA

Praca w utworzonych wcześniej grupach. Każdej z nich przekaż do odczytania tekst Wj 12,1-28. Wyjaśnij także zadanie do wykonania: Zadanie będzie nastepujące: w grupach odczytujemy tekst biblijny oraz poszukujemy wszelkich możliwych analogii między tym tekstem a liturgią Mszy św. Aby dokładniej wydobyć te analogie, należy wczesniej na arkuszu papieru zrobic odrysy dłoni (będzie to symbolem gestu błogosławieństwa). W polu jednej dłoni wpisujemy element z tekstu biblijnego, w polu drugiej dłoni – element liturgii Mszy św. Eelementy te warto połączyć liniami, aby ich pary były czytelnie zaznaczone.

Wyraźnie zaznacz przed rozpoczęciem pracy, że chodzi tu o wypisanie jak największej ilości skojarzeń, nie ocenianie ich i powstrzymywanie się od opinii, czy coś jest złe czy bardzo dobre. Im więcej, tym lepiej. Zachęć do poszukiwania skojarzeń i pracy. Rozdaj pomoce i określ czas na wykonanie zadania.

Prezentacja na forum metodą karuzeli – na wyraźny znak prowadzącego grupy podajś sobie w jedną stronę swoje prace i zapoznają się z nimiw grupach.

PUENTA

Podsumowując kolejną część spotkania posłuż się KKK 1337-1340 oraz poniższym fragmentem książki Biblia o Eucharystii (TW KUL, Lublin 1997, s.73-76). Najlepiej będzie, jeśli te treści przedstawisz oczywiści własnymi słowami i zachęcisz uczestników do dyskusji. Potraktuj poniższy fragment jako swoje notatki i wykorzystaj na miarę swojej wiedzy i doświadczenia.

W słowach wypowiedzianych podczas ostatniej wieczerzy Jezus wyraźnie nawiązał do Starego Testamentu: do żydowskiej wieczerzy paschalnej, do przymierza synajskiego i do pieśni o Słudze Jahwe.

To świadome nawiązanie do Starego Testamentu wskazuje na to, że Jezus i uczniowie ostatnią wieczerzę rozumieli historiozbawczo.

Następnie nawiązanie to uczy, że pełny sens tekstów eucharystycznych można odczytać dopiero w kontekście starotestamentowej prehistorii. Dopiero spojrzenie na teksty ustanowienia Eucharystii w perspektywie tej prehistorii odkrywa ich bogaty wymiar historiozbawczy i eklezjalny, uwalniając je równocześnie od zawężonego, uwarunkowanego historią spojrzenia na Eucharystię.

Ostatnia wieczerza Jezusa z uczniami, jak to już wykazano, miała charakter paschalny. Żeby jednak zrozumieć ten jej charakter, należy zestawić ją z pierwszą ucztą paschalną w Egipcie (Wj 12, 1-28) i z żydowską wieczerzą paschalną, która była pamiątką Paschy egipskiej. Zestawienie to jest ważne, ponieważ wskazuje na sens, jaki Jezus chciał nadać Eucharystii. Jawi się ona najpierw jako nowa Pascha, realizująca w sobie istotne cechy Paschy żydowskiej, podniesione jednak do poziomu zbawienia definitywnego.

Pascha nowego przymierza aktualizuje w sposób doskonały cztery podstawowe wymiary Paschy starotestamentowej:

1. Jest ona najpierw pamiątką wydarzenia zbawczego dokonanego przez śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. W przekazach Łukasza i Pawła zawarte jest Jezusowe polecenie powtarzania czynności z ostatniej wieczerzy: „Czyńcie to na moją pamiątkę” (Łk 22, 19; l Kor 11, 24 n.). Brak tych słów w przekazach Marka i Mateusza nie jest argumentem przeciw ich autentyczności.

Ewangeliści bowiem poświadczają fakt istnienia uczt eucharystycznych we wspólnotach chrześcijańskich, będących konsekwencją nakazu Chrystusa. Istotnym argumentem są tu słowa św. Pawła, który przekazując relację ustanowienia Eucharystii wraz z poleceniem powtarzania, powołuje się na tradycję otrzymaną od Pana. Argument ten uważa za istotny i rozstrzygający.

Jakie znaczenie w tym kontekście ma termin „pamiątka”?

Żeby na to pytanie odpowiedzieć, należy nawiązać do Paschy żydowskiej, która jest rozumiana jako uobecnienie podstawowego Bożego dzieła zbawczego, jakim było wybawienie z niewoli egipskiej.

• Sprawowanie uczty paschalnej nie było tylko przypomnieniem przeszłości, lecz upewniało ono naród wybrany, że Bóg pamięta o nim również w teraźniejszości.
• Z analizy modlitw towarzyszących uczcie przebija przekonanie, że „teraz Jahwe wyzwala swój naród; teraz Jahwe zbawia Izraelitę; w spotkaniu i dialogu wiary Jahwe teraz (aktualnie) jest Bogiem Izraela, a Izrael jest ludem Jahwe”.
• U Boga zawsze jest „teraz”.
• Bóg zawsze jest obecny jako zbawiciel swego ludu. Prawdę tę wyrażały psalmy i modlitwy, których nie rozumiano jako zwykłych psychologicznych wspomnień tego, co Bóg uczynił ojcom w przeszłości, lecz jako odpowiedź wiary daną Bogu, który zawsze zbawia.
• Analogicznie do takiego rozumienia Paschy żydowskiej Eucharystia również jest uobecnieniem podstawowego dzieła zbawczego nowego przymierza – śmierci i zmartwychwstania Jezusa. Najgłębszą treścią tej pamiątki jest istnienie Jezusa w postaci Jego ofiarowania się na śmierć oraz Jego życie, które przez śmierć i zmartwychwstanie staje się życiem „dla nas”. Według trafnego twierdzenia P. Benoit przez słowa i gesty uczty eucharystycznej „ofiara zawsze żywego Mistrza aktualizuje się pod postacią chleba i wina”.
• Jak Jahwe nie tylko w przeszłości, ale zawsze jest zbawcą swego ludu, tak samo Chrystus jako wywyższony Kyrios zawsze żyje, aby się wstawiać za ludźmi.

2. Takie rozumienie terminu „pamiątka” nadawało głęboki sens corocznie obchodzonym uroczystościom Paschy. Uczestniczący w uczcie utożsamiali się z przodkami i byli przeświadczeni pewnością wiary, że podobnie jak oni dostępują zbawienia. Eucharystia zaś, aktualizując zbawienie dokonane przez Chrystusa, wprowadza uczestników w dzieło zbawcze dokonane raz dla wszystkich ludzi wszystkich czasów.
3. Eucharystia jako uczta paschalna zawiera w sobie wymiar eschatologiczny. Jest ona rzeczywistą antycypacją przyszłego i ostatecznego zbawienia. Takie tłumaczenie sensu Eucharystii wypływa z rozumienia „pamiątki”, która jest sakramentalnym uobecnieniem dzieła zbawienia nie tylko jako rzeczywistości przeszłej, lecz również jako obecnej i przyszłej. Dzieło zbawienia bowiem, jakie Bóg realizuje w Chrystusie, ma charakter definitywny i ostateczny, dlatego też uobecnienie tego dzieła w Eucharystii zbliża uczestniczących w niej do celu i kresu historii, do przyszłego i ostatecznego spełnienia.

Królestwo Boże, o którym mówi Jezus w wersji Łukaszowej (Łk 22, 16) w kontekście Eucharystii, zawiera w sobie dwie perspektywy: eklezjalną i eschatologiczną. Obydwie perspektywy spełniająsię w czasie sprawowania wieczerzy paschalnej nowego przymierza. Widać tu wyraźnie ścisły związek słów i gestów ustanowienia Eucharystii z całą misją zbawczą Jezusa.

4. W rycie pierwszej Paschy szczególne miejsce zajmowało zabicie baranka przez „całe zgromadzenie” (Wj 12, 6), pokropienie jego krwią odrzwi i progu domu, spożycie mięsa pieczonego w ogniu (Wj 12, 7-9). Rytuał postanawiał: „Kości z niego łamać nie będziecie” (Wj 12, 46). Domy oznaczone krwią baranka zostały ustrzeżone od niszczycielskiej plagi (Wj 12, 12-14).

Dzięki krwi baranka paschalnego pierworodni Izraela zostali uratowani od śmierci, a cały naród wyszedł z niewoli egipskiej. Wydarzenie to wspominano w obrzędzie Paschy żydowskiej, którą obchodzono każdego roku. Temat ten dominował w midraszu wyjaśniającym sens uczty paschalnej oraz w modlitwie zwanej „Baraita”, rozpoczynającej się od stów: „Błogosławiony Bóg”. Relacje synoptyków, choć wyraźnie nawiązują do Paschy, to jednak nie wspominają baranka paschalnego. Inaczej natomiast czyni św. Jan. Jego opis ostatniej wieczerzy nie ma znamion paschalnych, jednak w opisie męki nawiązuje formalnie do pierwszej Paschy (J 19, 36; por. Wj 12, 46), przedstawiając śmierć Jezusa jako śmierć baranka paschalnego.

Jezus umiera jako prawdziwy baranek paschalny w tym samym czasie, gdy w świątyni zabijano baranka na ofiarę paschalną. To zestawienie śmierci Jezusa ze śmiercią baranka paschalnego było przez Jana zamierzone. Na Jezusie wypełni} się przepis dotyczący baranka paschalnego (Wj 12, 46; Lb 9, 12).

Krew Jezusa, podobnie jak krew baranka paschalnego, ma moc zbawczą i ekspiacyjną. Jan przedstawia Jezusa jako prawdziwego baranka, który gładzi grzech świata (J l, 29. 36). Ze śmiercią Jezusa rozpoczyna się nowy exodus z niewoli grzechu.

3. Kłopoty

WSTĘP

Przechodząc do kolejnej części spotkania powiedz: Mimo bogactwa treści i przeżyć towarzyszącego Mszy św. coraz więcej ludzi ją lekceważy, opuszcza, rezygnuje z uczestnictwa. Zapytajmy teraz o przyczyny takiego stanu rzeczy.

AKTYWIZACJA

Praca w parach. Powiedz: Zadanie do wykonania w parach jest następujące: poszukujemy odpowiedzi na pytanie: dlaczego ludzie rezygnują z uczestnictwa we Mszy św.? Najpierw zastanawiamy się, dlaczego tak się dzieje, odpowiedzi na pytanie spisujemy na kartce, a następnie prezentujemy na forum całej grupy scenki dramowe przedstawiające ludzi w sytuacjach wypisanych przez nas na kartce. Jedna z osób prezentuje watpliwości odciagające człowieka od chodzenia do kościoła. Druga osoba stara się pomóc w pokonaniu tych wątpliwości. Określ czas na przygotowanie scenek. W przypadku większej ilości osób lub ograniczonego czasu, można pracę zorganizować nie w parach, lecz w grupkach 3-4 osobowych.

Prezentacja scenek na forum. Czas na omówienie scenek, uczuć, które się pojawiły w trakcie prezentacji. Zapytaj o to, co było łatwe, co sprawiło może trudności. Na tem etapie zabawy chodzi o „domknięcie” dramy.

PUENTA

W podsumowaniu kolejnej części spotkania możesz posłuzyć się fragmentem książki, której autorem jest Tomasz Kwiecień OP: Krótki przewodnik po Mszy świętej (CERF – KAIROS – ZNAK, s.12-13). Zajrzyj także do KKK 1336.

„W jaki sposób ryty sprawiają […] zjednoczenie [człowieka ze Zbawicielem] ? Poprzez UCZESTNICTWO.

Jeżeli nie uczestniczysz w rycie, zachowujesz się jak zaproszony na wesele, który nie je, nie pije, nie tańczy i nie rozmawia z innymi gośćmi, a tylko rozmyśla o istocie małżeństwa. Taki nie dozna udziału w radości dwojga i ich rodzin.

Jeśli podpieram filar w kościele, ograniczam się tylko do myślenia, a nie wykonuję gestów liturgii, nie pojmę niczego. Jak mam uczestniczyć w szczęściu Chrystusa, jeśli nie tańczę na Jego weselu?

Uczestnictwo zakłada rzeczywistość, którą teologia bizantyjska okreslała mianem SYNERGEIA, co po polsku można od biedy oddać przez słowo „współdziałanie”.

Synergeia to zjednoczenie dwóch działań: energii Boskiej – nieskończonej, i ludzkiej – ograniczonej naszą małością. Bez Bożego działania liturgia będzie tylko ekspresją ludzkiej twórczości, nieuchronnie zdążającą w stronę ideologizacji wiary.

Zdarzały się smutne przypadki modyfikowania rytuału Mszy do Ideologicznych celów, jak ten, gdy zamiast rozpoczynającego liturgię wezwania Trójcy Świętej celebrans pozwolił sobie na okrzyk: Vive la revolution! Taki stosunek do rytuału nie da życia, tak zideologizowana wiara przeminie wcześniej niż ideologia, którą reprezentuje.

Nawet jednak bez takiego nadużywania liturgii niebezpieczna jest radosna twórczość tych, którzy za wszelką cenę chcą uczynić liturgię miłą. Tymczasem ona nie ma być miła, tylko PRZEMIENIAJĄCA. Ma stawiać uczestnikom wymagania, także wymagania dotyczące ich zewnetrznego uczestnictwa, choćby co do rodzaju wykonywanej muzyki. Wymóg aktywnego uczestnictwa nie może oznaczać obniżenia standardów.

Z drugiej strony, bez odpowiedniego zaangażowania ludzkiego Boże działanie pozostanie bez odpowiedzi. Cóż z lego, że ksiądz odprawi liturgię zgodnie z przepisami, używając nakazanych słów i gestów – ,,ważnie i godziwie”, jak to się mówi w prawie kanonicznym – jeśli nie będzie odpowiedzi wiary po stronie jego samego i zgromadzenia, któremu on na liturgii przewodniczy? Bez tego otwarcia liturgia pozostaje bezowocna, bez wpływu na życie chrześcijan.

W takim kontekście dopiero widać, co znaczy sprawować liturgię. To nie kwestia radosnej twórczości ludzi, którzy są odpowiedzialni za ryty – liturgistów czy ceremoniarzy. Nie jest to także sprawa bezmyślnego trzymania się litery rubryk mszalnych. Rubryk trzeba się trzymać, jednak nie należy tego robić bezmyślnie.

Współdziałanie, o którym przed chwilą była mowa, zakłada nie tylko wykonywanie pewnych gestów, ale napełnianie ich wiarą i wolą osobistego nawrócenia. W tych rozważaniach chcemy odświeżyć znaczenie eucharystycznych rytów Kościoła, po to by lepiej uczestniczyć w miłości Chrystusa – Oblubieńca i Kościoła – Oblubienicy, zakodowanej w gestach i znakach. By to uczynić, trzeba odwołać się nie tylko do skromnego doświadczenia osobistego, ale do zbiorowej pamięci Kościoła. Rytuału trzeba się bowiem nauczyć, żeby się w nim odnaleźć.

Uczestnictwo w liturgii podobne jest pod pewnym względem do nauki tańca klasycznego: najpierw uczę się kroków, figur, wykonuję je początkowo niezgrabnie i mylę się, ale powoli nabieram wprawy. Doświadczam coraz większej radości w tańcu, coraz mniej myślę o krokach, a coraz bardziej wciąga mnie ruch i to wyjątkowe spotkanie z drugą osobą, która ze mną tańczy.

Spotkanie, w którym coraz lepiej poznaję Oblubieńca.

KKK 1336 Pierwsza zapowiedź Eucharystii podzieliła uczniów, podobnie jak zgorszyła ich zapowiedź męki: „Trudna jest ta mowa. Któż jej może słuchać?” (J 6, 60). Eucharystia i Krzyż są kamieniem obrazy. Chodzi o to samo misterium, które nie przestaje być przyczyną podziału. „Czyż i wy chcecie odejść?” (J 6, 67). To pytanie Pana rozbrzmiewa przez wieki jako zaproszenie Jego miłości, by odkryć, że tylko On ma „słowa życia wiecznego” (J 6, 68) i że przyjęcie w wierze daru Eucharystii jest przyjęciem Jego samego.

4. Owoce Komunii św.

WSTĘP

Przechodząc do ostatniej części spotkania powiedz: Spotkanie z Chrystusem w Eucharystii i przyjęcie Komunii św. jest darem od Boga, siłą do nowego życia i nadzieją na czas, który przyjdzie. Jest niczym ziarno rzucone w glebę ludzkiego serca, ziarnem, które może wydać dobre owoce. Jakie owoce daje zatem Komunia święta temu, który ją przyjmuje?

AKTYWIZACJA

Praca indywidualna. Wyjaśnij zadanie do wykonania: Zadanie jest następujące: poszukujemy odpowiedzi na powyższe pytanie. Indywidualnie wykonujemy z kolorowego papieru owoce i w nie wpisujemy odpowiedź na pytanie. Jeden owoc – jedna odpowiedź. Każdy może zrobić dowolną ilość owoców. Poproś także dwie – trzy osoby, aby z większego arkusza papieru wykonały projekt tacy na owoce. Na tej tacy uczestnicy będą przyklejali wykonane przez siebie owoce. Określ czas potrzebny na wykonanie ćwiczenia, rozdaj potrzebne materiały i zachęć do pracy. Ważne jest, aby wpisy były czytelne i dały się w miarę łatwo potem odczytać.

Prezentacja na forum – poproś 1 – 2 osoby o odczytanie wypisanych owoców Komunii św.

PUENTA

Puentując ostatnią część spotkania posłuż się KKK 1391-1397.