Prorocy – zakochani w Bogu

Ćwiczenie: idzie sobie ulicą prorok… i po czym poznać, że to jest prorok? Jak można by go dziś go sobie wyobrazić, jak go można narysować w zeszycie?…

Określenia proroka:
nabi – powołany, mówca w imieniu Boga (od akadyjskiego: nabu – „wołać”)
roe, choze – widzący
'isz ha-Elohim – mąż Boży
cofe – strażnik, stróż
łac. propheta * księgi profetyczne

Czym jest zjawisko profetyzmu – czyli działalności proroków?

Występuje ono w całym świecie starożytnym. W tamtym świecie człowiek czuł się najczęściej zupełnie bezbronny wobec otaczającego go nieznanego, które na każdym kroku groziło niebezpieczeństwem. To zagrożenie nie było przypadkowe. Cała rzeczywistość zdawała się być splotem wszechobecnych, działających we wszystkim sił boskich. Od tych sił należało wyglądać odpowiedzi na wszelkie pytania i dręczące zagadki, od nich należało oczekiwać ratunku w nieszczęściu. Tylko bóstwo mogło wskazać człowiekowi sposób postępowania najwłaściwszy, to znaczy zgodny z wolą i zamiarami bóstwa. Najważniejszą zatem sprawą było poznać te zamiary i zamysły.

Zdobycie tego zamysłu nie przychodziło łatwo, nic więc dziwnego, że metody były rozmaite, w znacznej mierze kształtowane przez panujące wyobrażenia teologiczne. Jedna z nich, najpowszechniej stosowana, to odczytywanie znaków. Znakiem mogło być wszystko, starożytni bowiem byli przekonani, że bogowie we wszystko wpisują znaki swojej woli. Chodziło jedynie o to, by umieć je właściwie odczytać i zinterpretować. Ważnym znakiem była obserwacja lotu ptaków: swoje znaczenie miał tu i gatunek ptaka, i jego zachowanie, i strona, z jakiej nadlatywał, i pora jego pojawienia. Wiele uwagi poświęcano okolicznościom składania ofiary: czy zwierzę ofiarne idzie do ołtarza chętnie, czy krew płynie obficie, czy ogień rozpala się szybko i czysto, co się dzieje przy spalaniu, jak skręca się ogon zwierzęcia i jak pęka jego pęcherz w żarze. Specyficzną sztuką było badanie wątroby zwierzęcia ofiarnego – ukształtowanie i zabarwienie jej płatów.

Ale to wszystko jednak niewiele ma wspólnego z profetyzmem, który stanowi zupełnie odmienną drogę poznania woli bogów i Boga. Nie potrzeba tu specjalnej umiejętności odczytywania znaków. Bóstwo samo podpowiada, udziela wyroczni. Wystarczy się do Niego zwrócić. Istniała możliwość poznania boskiej woli za pomocą specyficznych przeznaczonych do tego celu przedmiotów.

Zob. 1 Sm 23,1nn. Jest tu mowa o efodzie (nie bardzo wiadomo, co to było), a w efodzie były Urim i Tummim. Wygląda na to, że były to dwie odpowiednio oznaczone kostki lub gałki, drewienka, coś w rodzaju naszego „orzeł czy reszka”. W rozumieniu starożytnych za grą tych przedmiotów stał sam Jahwe.

Kim zatem w tej sytuacji jest prorok?

Prorok mówi pod wpływem natchnienia. Bóstwo, jak wierzono, odpowiadało za pośrednictwem proroka na pyatnia stawiane mu przez ludzi, niekiedy jednego człowieka, najczęściej króla. W biblii jednak inicjatywa należy przeważnie do Boga, a prorok – chce czy nie chce – musi mówić słowa, ajki On wkłada mu w usta.

Prorok jest rzecznikiem, heroldem, który mówi w imieniu Boga, jest Jego orędownikiem. Główną funkcją proroka nie jest przepowiadanie przyszłości. Zajmuje się bardziej teraźniejszością, a często w równej mierze przeszłością. Prorok nie jest człowiekiem wizji, choć oczywiście wizje się zdarzają (Iz 1,1nn), lecz jest człowiekiem słowa. To słowo sam Bóg wkłada mu w usta.

Psychologia proroka

Jest on człowiekiem, który miał osobiste i niezwykłe spotkanie z Bogiem. To się tutaj liczy naprawdę. Właściwa prorokowi wizja Boga przenika cały jego sposób myślenia, tak że postrzega on rzeczy z punktu widzenia Bożego i jest przekonany, że tak właśnie jest.

Prorok wierzy niezachwianie, że Bóg przemawia do niego spośród wydarzeń, których on doświadcza. Prorok doznaje sensu wydarzeń umysłem zdanym na działanie Boga.

Prorok otrzymał słowo, które zmusza go do mówienia. Znakami są również czyny (Jer 27,1nn), gesty, wydarzenia życia codziennego, życie rodzinne (Jer 16,2). Prorok osądza teraźniejszość, widzi przyszłość w świetle Bożym, przypomina ludziom o Bożych żądaniach i prowadzi ich drogą posłuszeństwa i miłości do Niego.

Kryteria prawdziwości proroka:
– spełnienie się jego przepowiedni,
– zgodność z tradycyjną doktryną.

Dopiero poczynając od VIII wieku konieczność zaczęła zmuszać proroków do utrwalania swych wypowiedzi na piśmie i powierzania ich swoim uczniom. Współcześni, dla których były przeznaczone, nie chcieli ich przyjąć ani zrozumieć. Kolejne pokolenia przechowywały pierwotne zbiory słów prorockich, czytając je, wyjaśniając i adaptując do nowej sytuacji. Każda z ksiąg ma swoją indywidualną historię. Żadna z nich nie jest dziełem jednego człowieka, żadna nie została napisana od razu jako całość. Każda jest owocem szczególnej współpracy proroka, świadka posłanego do Izraela w wyraźnie określonym momencie jego dziejów, ale też i wspólnoty, która przyjęła jego posłanie i nieraz nawet przez wieki kontynuowała jego dzieło. W taki sposób powstały owe księgi – w całości w sposób natchniony.

Księgi profetyczne w porządku chronologicznym:
Prorocy VIII w.: Amos, Ozeasz, Izajasz (rozdz. 1-39), Micheasz
Prorocy VII w. i początku VI w.: Sofoniasz, Nahum, Habakuk, Jeremiasz
Prorocy okresu wygnania: Ezechiel, Izajasz (rozdz. 40-55)
Prorocy VI w.: Izajasz (rozdz. 56-66), Aggeusz, Zachariasz (rozdz. 1-8)
Prorocy V w.: Izajasz (rozdz. 34-35; 24-27), Malachiasz, Abdiasz
Prorocy IV w.: Joel, Zachariasz (rozdz. 9-14)

Na podst.: Anna Świderkówna, Rozmowy o Biblii, PWN, Warszawa 1994